Het jaar waarin China voorgoed veranderde: 1949

bron: Chineseposters.net

Kroniek van een beslissend jaar

Dat in 1949 de communistische partij en het Volksbevrijdingsleger definitief de macht overnamen van de nationalisten (de Guomindang) onder leiding van Chiang Kai-shek, weten mensen met interesse in China wel. Ook zal bekend zijn hoe beperkte steun van de bevolking aan het nationalistische bewind, samen met de interne verdeeldheid van de nationalisten en hun banden met lokale machthebbers, maakte dat de nationalisten niet opgewassen bleken tegen de communisten. Maar hoe in een jaar tijd het bewind van de nationalisten stap voor stap werd ondermijnd, wat uiteindelijk resulteerde in hun terugtrekking op Taiwan, zal zeker niet iedereen weten.

1949: Year of Revolution van Graham Hutchings biedt een kroniek van het bewogen jaar waarin de keten van deze gebeurtenissen in detail uit de verf komt. Op grond van een brede verzameling bronnen laat hij de dynamiek van de gewelddadige overgang van het ene regiem naar het andere zien, gezien vanuit beide partijen. Dit met aandacht voor de internationale (geopolitieke) inbedding van de strijd in China, waarbij de communistische Sovjetunie, het Britse imperium en de VS steeds een rol speelden.

Het boek is, zoals de inleiding aangeeft, geschreven vanuit het perspectief van 1949, toen mensen nog niet konden weten hoe de gebeurtenissen zich zouden ontwikkelen en er nog meer dan één toekomst mogelijk was. Dit perspectief vanuit de dynamiek van concrete gebeurtenissen, biedt een kijk die zeker iets toevoegt aan het beeld dat iemand heeft die het globale verhaal en de uitkomst daarvan (de vestiging van de Volksrepubliek onder leiding van Mao Zedong) al kent.

Chronologische opzet

Na een proloog, waarin de betekenis van het jaar 1949 in context wordt geplaatst, volgt het boek de gebeurtenissen chronologisch in negen hoofstukken. Het begint met een bijeenkomst van de nationalistische machthebbers op 31 december 1948, waar het besef is doorgedrongen dat het met hun macht wel eens snel gedaan zou kunnen zijn. De positie van Chiang Kai-shek is wankel en hij staat op het punt zich uit zijn functie van president terug te trekken.

Auteur Graham Hutchings

Aan het eind van het boek is het weer Oud en Nieuw, een jaar later, en dan staat de triomferende Mao Zedong centraal. Een belangrijk breukpunt in het relaas vinden we in het vijfde hoofdstuk, waarin het Volksbevrijdingsleger de Yangtze oversteekt en stap voor stap de inname van de steden (‘bevrijding’ in de optiek van de revolutionairen) kan beginnen. In detail wordt beschreven hoe de nationalisten een steeds kleiner deel van China beheersen, en hoe uiteindelijk de regering vanuit Nanjing, via een aantal tussenstappen in andere steden, het vasteland moet verlaten.

Het verhaal begint uitdrukkelijk aan de kant van de nationalisten. Gaandeweg bepalen die de verdere ontwikkeling steeds minder, en komt ook in het boek de inbreng van de communisten steeds sterker naar voren.

De zwakte van de nationalisten

Het verloop van de strijd lag aan het begin van 1949 nog niet vast. Dat is een uitgangspunt voor de kroniek van Hutchings. Maar gaandeweg worden de machtsverhoudingen steeds duidelijker. Zowel militair als qua draagvlak onder de bevolking kunnen de nationalisten herhaaldelijk niet adequaat reageren op de communisten. De onderlinge verdeeldheid in het nationalistische kamp komt herhaaldelijk naar voren, zoals in de conflicten tussen Chiang Kai-shek en plaatsvervangend president Li Zongren, of tussen Chiang en de legerleiding.

De afhankelijkheid van de Guomindang van lokale machthebbers of krijgsheren komt herhaaldelijk aan de orde als oorzaak van de beperkte greep die de nationalisten op de gebeurtenissen hebben. De beperkte loyaliteit van bestuurders, ambtenaren en zelfs militairen aan het nationalistische gezag blijkt er onder meer toe te leiden dat velen aan de nationalistische kant weinig geneigd zijn om stevig weerstand te bieden aan de revolutionairen. Opportunistische ‘deals’ met de nieuwe machthebbers komen veel voor, en velen wisselen vrij gemakkelijk van kamp.

Tegenover deze zwakten toont de gang van zaken in 1949 de kracht van de communisten gebaseerd op slimme strategieën en doordachte planning, grote loyaliteit en motivatie van de revolutionaire troepen, strenge leiding en harde indoctrinatie. De goede voorbereiding van de overname van het bestuur van de steden was, ondanks de basis van de communisten in het agrarische platteland, in combinatie met het vermijden van onnodige schade aan steden en infrastructuur, een succesfactor die het verhaal van 1949 laat zien.

Interessante close-up, ook nu actueel

Op deze manier kan elke lezer grote lijnen in het verhaal vinden. De kracht ervan ligt echter in het inzoomen op concrete gebeurtenissen. Bronnen waarin ooggetuigen verhalen over wat zij in dat jaar meemaakten, zijn door Hutchings op een aantrekkelijke manier in de tekst verwerkt, waardoor je als lezer gevoel krijgt van hoe het geweest moet zijn om dit cruciale jaar onderdeel te zijn van de gebeurtenissen. En de auteur presenteert zijn verhaal in een levendig, goed leesbaar en aantrekkelijk (Brits) Engels, waardoor het vaak informatiedichte boek ook voor de algemene lezer toegankelijk is. Een chronologische lijst van gebeurtenissen en een overzicht van personages helpen de lezer om niet te verdwalen in het soms ingewikkelde verhaal.

Een interessant aspect voor lezers van nu is de bijdrage van het boek aan het begrijpen van actuele vraagstukken rond China en zijn plaats in de wereld. Het jaar 1949 was een definitieve doorbraak in de revolutie en daarmee het begin van de Volksrepubliek. Het was echter ook een jaar waarin sommige vraagstukken die nog niet werden opgelost, moesten blijven liggen. En voor een deel liggen ze er nog steeds: Hong Kong, Taiwan, Tibet. Met de huidige veranderingen in mondiale geopolitieke verhoudingen is deze unfinished business weer uiterst actueel. Het besproken boek helpt het ontstaan van deze problemen te begrijpen.