Liu Hong, man, 24, afgestudeerd in milieuwetenschappen aan Tsinghua Universiteit.
Liu liep in de lange rij studenten die zich terugtrokken van het Tian’anmen plein naar Qianmen in de vroege ochtend op 4 juni, toen soldaten hem in de onderbuik schoten. Hij viel op zijn knieën en zijn darmen vielen naar buiten. Zijn klasgenoten probeerden zijn ingewanden terug in hem te duwen, maar ze vielen er opnieuw uit; dit gebeurde een aantal keer. Liu’s klasgenoten konden alleen een kleine waskom met de platte kant op zijn wond gedrukt houden. Hij stierf in hun armen terwijl ze hem naar het ziekenhuis droegen.
Dit is één van de 202 vermeldingen in de lijst van geverifieerde doden tijdens het neerslaan van de studentenprostesten in Beijing begin juni 1989. De lijst is opgesteld door Ding Zhilin, oprichter van de Tian’anmen Mothers, en is zo kort omdat de meeste nabestaanden van overledenen aan druk vanuit de Chinese overheid bezweken, en geen gegevens in de lijst op wilden laten nemen.
Met deze lijst sluit Liao Yiwu (Sichuan, 1958) zijn meest recente werk, Bullets and Opium af. Het boek begint met iets dat tot nu toe altijd weggeschoven is in de berichtgeving over de studentenprotesten: dat degenen die het meest geleden hebben in de nasleep, niet de studenten waren.
Onevenredig zwaar gestraft
Een andere lijst die in deze relevant is, is die van de 21 Most Wanted Student Leaders. Van alle studenten op deze lijst is de langst opgelegde celstraf 6 jaar (Liu Gang, #3). Veel van de studenten ontkwamen celstraf omdat ze naar het buitenland vluchtten onder Operation Yellowbird.
Auteur Liao Yiwu
Bij de protesten en de nasleep daarvan, waren echter ook veel niet-studenten betrokken. Omdat zij lang niet zo internationaal high-profile waren als de studenten, zijn zij in de nasleep vele malen harder aangepakt.
Deze groep staat centraal in Bullets and Opium. De namen en verhalen van de studenten zijn goed bekend, en Liao richt zich daarom bewust op een tot nu toe onderbelichte kant van de nasleep. De gewone man, de werkende bevolking die de tanks vaak met hun lichamen tegen wilden houden, kregen het het zwaarst te verduren. De CCP noemde deze groep ‘Tiananmen thugs‘ (Tiān’ānmén bàoluàn fènzǐ), en ze kregen onevenredig zware straffen opgelegd – zeker in vergelijking met de studenten. Celstraffen van 10-20 jaar voor vergrijpen als het scanderen van anti-Partij leuzen lijken eerder regel dan uitzondering.
Het Tian’anmen plein was een rivier van bloed geworden. Wat gaf [de soldaten] het recht mensen te vermoorden? Iedereen was woedend, maar we konden onze woede nergens kwijt en renden scheldend rond. Ik weet niet wie er in mijn oor zei: “Laten we dit verdomde ding in elkaar trappen!” Ik sprong bovenop de pantserwagen, veel andere jonge mensen volgden. We schopten en sloegen een tijdje, maar het ijzer gaf geen centimeter mee. Ik kreeg een baksteen en sloeg deze hard tegen de pantserwagen, maar verloor daarmee alleen het gevoel in mijn hand. Het schild gaf niets mee. (…) Het bloed rees me naar het hoofd, ik kon mijn woede nergens kwijt. (…) Ik sloeg de twee periscopen aan de zijkant stuk, we wilden die moordlustige machine compleet verlammen.
Ze arresteerden me op 12 juni. (…) De situatie was gespannen, een paar dozijn mensen werd binnen een paar dagen geëxecuteerd. Ik werd overgeplaatst naar het Beijing Municipal No. 7 Detention Center, en dacht dat ik daar op mijn executie wachtte. (…) Op 26 december 1989, Mao Zedong’s verjaardag, kreeg ik mijn vonnis. Ik was verbijsterd toen ik hoorde dat ik levenslang had gekregen. (…) Uiteindelijk kwam ik in 2005 vrij, na 16 jaar in de gevangenis. Ik was 38 en had niets, was een vreemde in de maatschappij.
Ook dit citaat is één van de vele voorbeelden. De achttien interviews die Liao in het diepste geheim af heeft genomen, zijn net zo expliciet als de lijst van de 202 overledenen.
Uit alle gesprekken komt duidelijk één gemene deler naar voren: alle mannen (het gaat om uitsluitend mannen) zijn in de gevangenis zwaar mishandeld en onderworpen aan dwangarbeid, en de periode in de gevangenis heeft hun seksleven blijvend beïnvloed. De meesten waren amper twintig jaar oud toen ze voor soms twee decennia werden opgesloten. “Zij hebben nooit iets kunnen leren over vrouwen en relaties“, zegt Liao daarover. “Toen ze op vrije voeten kwamen, was de wereld veranderd. Voortijdige ejaculatie en impotentie werden onder hen een algemeen probleem.”
Liao Yiwu
Liao is tegen wil en dank de stem van deze groep geworden. Geboren in het jaar van de Grote Sprong Voorwaarts, overleed hij als baby bijna aan hongeroedeem. Zijn vader werd tijdens de Culturele Revolutie als rechts element bestempeld, waarna zijn moeder van hem scheidde om zichzelf en de kinderen te beschermen.
In de lente van 1989 werden er twee gedichten van Liao gepubliceerd in literaire tijdschriften. Beide bekritiseerden het communistische beleid, beschreven het als ‘verlamd’ en ‘verslonden door collectieve leukemie’. In juni 1989 schreef hij een gedicht met als titel “Bloedbad” en maakte een film getiteld “Requiem”. Liao, zijn zwangere vrouw en een aantal vrienden werden gearresteerd. Liao kreeg vier jaar celstraf opgelegd en werd op de permanente zwarte lijst van de overheid gezet.
In 2011 vluchtte Liao via Vietnam naar Duitsland, omdat hij van de autoriteiten geen toestemming kreeg om China te verlaten. Sindsdien heeft hij politiek asiel en woont in Berlijn. Liao is zowel in China als na zijn vlucht de verhalen van mensen die in de marge van de Chinese maatschappij leven blijven optekenen. Hiervoor heeft hij verschillende prestigieuze literaire prijzen en mensenrechtenonderscheidingen ontvangen.
Verzameling waardevolle informatie
Bullets and Opium is in 2012 in Duitsland en Taiwan gepubliceerd, en een maand voor de 30e herdenking van het neerslaan van de opstanden in het Engels uitgebracht.
Centraal in het boek staan de interviews met burgers die betrokken waren bij de protesten, maar het boek bevat ook gesprekken tussen Liao en Liu Xia, de weduwe van Liao’s goede vriend Liu Xiaobo, over Liu Xiaobo’s laatste dagen en Liu Xia’s vertrek naar Duitsland. Brieven die Liao via Wolf Biermann naar Angela Merkel stuurde om de uitlevering van Liu Xiaobo en Liu Xia naar Berlijn te bewerkstelligen zijn ook opgenomen, zo ook een interview dat Liao met zichzelf houdt. En tot slot de eerdergenoemde lijst van geverifieerde overledenen.
Deze verzameling ogenschijnlijk willekeurige informatie, heeft toch een duidelijke gemeenschappelijke deler. Bullets and Opium geeft een stem aan degenen die, zoals Liao het zelf verwoordt: “Zijn getekend door de geschiedenis, en vervolgens versleten door geld en macht”.
Bullets and Opium – Real life stories of China after the Tiananmen massacre, Liao Yiwu, Simon and Schuster U.K. mei 2019, hardcover €34,95, e-book €14,99, ISBN 9781982126643.
