Heeft China afscheid genomen van contant geld?

Er is heel wat beweging geweest in de markt van mobiel betalen in China sinds ik er in 2015 voor het laatst over schreef. Destijds had Alipay een marktaandeel van 77% en WeChat 14%. WeChat heeft echter een flinke opmars gemaakt en heeft momenteel al 40% procent van de markt in handen, terwijl Alipay’s aandeel is geslonken naar 54% (bron: Analysys). Overigens is het gemiddelde bedrag bij WeChat lager, maar het aantal transacties hoger. Dit is eenvoudig te verklaren: Alipay is sterk gerelateerd aan e-commerceaankopen op Alibaba’s Tmall en Taobao, die tegenwoordig grotendeels via de mobiele telefoon worden gedaan, terwijl WeChat vaker gebruikt lijkt te worden voor de kleine betalingen in het dagelijkse leven. Betalen met het scannen van QR-codes is in China helemaal ingeburgerd; het is snel en gemakkelijk en verkopers hebben niet noodzakelijk dure point of sale-systemen nodig, want ze kunnen betalingen ontvangen via een QR-code op hun eigen smartphone.

Sinds de komst van mobiel betalen in China drie jaar geleden is de ontwikkeling ontzagwekkend geweest. Hierbij een aantal statistieken uit een recent onderzoek van Tencent (het bedrijf achter WeChat), Ipsos & Renmin University:

Tencent had eind 2016 600 miljoen gebruikers van haar mobiele betaalsysteem met in totaal meer dan 600 miljoen mobiele betalingen per dag.
52% van de Chinezen gebruikt contant geld voor minder dan 20% van hun maandelijkse bestedingen.
92% van de mobiele-telefoongebruikers geeft de voorkeur aan mobiel betalen als betaalmethode.
40% van de Chinezen heeft minder dan 100 RMB op zak. 14% heeft zelfs helemaal geen contant geld bij zich.
70% beweert meer dan een week vooruit te kunnen met dit bedrag aan contant geld en 84% gaf aan probleemloos zonder contant geld het huis te kunnen verlaten.
84% van de consumenten zou het niet erg vinden om helemaal van contant geld af te stappen.
In de eerste helft van 2017 werd 42% van alle winkelaankopen mobiel betaald.

Andere recente statistieken:

Redenen om te kiezen voor mobiel betalen zijn: het is snel (60% van de respondenten) en gemakkelijk (55%). Financiële voordeeltjes in de vorm van kortingen (16%) en spaarpunten in loyaliteitsprogramma’s (5%) zijn ook redenen om te kiezen voor mobiel betalen (bron: China Tech Insights).
In China wordt momenteel jaarlijks $5,5 triljoen aan mobiele betalingen gedaan; bijna 50 keer zoveel als in de Verenigde Staten (bron: iResearch).
30% van de Chinezen gelooft dat het land binnen 10 jaar geen gebruik meer maakt van contant geld (bron: YouGov).
Penetratie van de verschillende mobiele betaalsystemen: Alipay 83%, WeChat Pay 64%, UnionPay QuickPass 7%, Apple Pay 3% (bron: Financial Times).

‘Cashless Society Week’

De eerste week van augustus was door Alipay aangekondigd als ‘cashless society week’. Alipay deelde in deze week als beloning bij elke mobiele transactie kleine bedragen uit (minder dan 1 RMB). Die bedragen konden worden opgespaard en later gebruikt worden voor betalingen. Ook verlootte Alipay grotere prijzen en goud onder gebruikers die de app meer dan eenmaal per dag gebruikten. Tencent riep op haar beurt 8 augustus uit als ‘cashless day’ en heel augustus als ‘cashless month’. In haar WeChat-app werden ook beloningen uitgedeeld voor het gebruik van WeChat Wallet en verkopers werden aangespoord kortingscoupons en beloningen uit te delen bij mobiele betaling.

Cashless Society Week is onderdeel van een plan van Alipay om van China binnen 5 jaar een samenleving te maken die hoofdzakelijk mobiel betaalt. Een stad kan zich volgens Alipay ‘cashless’ noemen als 90% van de winkels, transportmethoden en openbare diensten mobiel betaald kunnen worden. Grote steden als Beijing, Shenzhen, Guangzhou en Shanghai mogen zich al ‘cashless’ noemen. Ik twijfel niet aan deze beweringen: ook in Chongqing, waar ik enkele weken geleden was en billboards zag ter promotie van ‘Cashless Society Week’, probeerde ik al mijn betalingen mobiel te doen met WeChat of Alipay en ik kan me geen beperkingen herinneren. Integendeel, in de grote shopping malls zag ik dat diverse producten inmiddels ook door het scannen van een QR-code betaald kunnen worden: grijpmachines, massagestoelen, jus d’orange machines, telefoonopladers, karaoke booths, etc.

Ik was zelf echter erg benieuwd naar de situatie in minder ontwikkelde gebieden. Dus ik besloot de proef op de som te nemen tijdens mijn rondreis in de zuidelijke provincie Guizhou, een van de minder ontwikkelde delen van China waar nog veel dorpjes te vinden zijn met diverse minderheden als de Miao en de Dong.

De provinciale hoofdstad van Guizhou, Guiyang, was een van de deelnemers in ‘Cashless Society Week’. Op de meeste plekken in Guiyang konden we mobiel betalen, met uitzondering van een van de hotels waar we verbleven (dat ironisch genoeg ‘Modern’ in haar naam had). Wel liepen we in Guiyang eigenlijk direct tegen een praktisch probleem aan. In bussen in China kun je normaliter betalen met een OV-pas of met 2 RMB aan contant geld. Die OV-passen zijn echter plaatsgebonden, dus een pas uit een andere stad is in Guiyang onbruikbaar. Je bent direct aangewezen op contant geld. Omdat de buschauffeur geen wisselgeld heeft loop je vervolgens tegen het probleem aan dat je voor elk ritje 2 RMB gepast geld nodig hebt. Als je altijd mobiel betaalt heb je dus geen ‘busgeld’, en word je al snel gedwongen om kleine aankopen toch met contant geld te betalen, zodat je kleingeld voor de bus hebt. Zolang het openbaar vervoer in de diverse steden niet meewerkt is die ‘cashless society’ nog een eind weg.

Van stad naar platteland

Toen we Guiyang achter ons lieten was ik benieuwd of we met Alipay en WeChat Pay in kleinere steden en dorpen nog uit de voeten zouden kunnen. In eerste instantie bleek het vrij goed te gaan. In de zogenaamde 3^e– en 4^e-categorie-steden konden we in de meeste gevallen nog vrij goed mobiel betalen. Wel merkte je dat het in kleinere steden iets minder ingeburgerd is. Soms moest een winkelier even tussen wat papieren zoeken naar zijn uitgeprinte QR-code, terwijl anderen deze prominent aan de muur hadden geplakt. Een keer moesten we een restauranthouder zelfs uitleggen waar hij in de app zijn persoonlijke QR-code in WeChat kon vinden.

Het werd pas problematisch toen we in de echt kleine dorpjes van minderheden kwamen die nog niet zo heel toeristisch zijn. Bewoners hadden in sommige gevallen nog geen smartphone dus gebruikten geen WeChat. Ouderen moesten van die poespas überhaupt niets weten. En in een aantal gevallen waren winkeliers afhankelijk van jongere gezinsleden en hun WeChat- accounts om te helpen bij mobiele betalingen. In Dimen, een Dong-dorpje met zo’n 500 huishoudens, probeerden we ook te betalen met de smartphone, maar daar bleek dat men dat liever niet had. Men vroeg ons of we echt geen cash bij ons hadden. De medewerkers van twee Taobao Cun-zaakjes – waar een bordje aangaf dat je met verschillende mobiele betaalmiddelen kon afrekenen – vertelden ons, dat in dit dorpje eigenlijk alleen mobiel werd betaald door dorpelingen die in de steden werkten en dus meer ervaring hadden met mobiel betalen. Verder viel het ons ook op dat er buiten de grote steden een voorkeur bestaat voor WeChat.

Boven: uitnodigingen om mobiel te betalen met bordjes of printjes aan de muur.
Onder: diverse mogelijkheden voor mobiel betalen in het Taobao Cun kantoortje in Dimen, maar weinig geïnteresseerden.

Kortom, hoewel mobiel betalen een enorme vlucht heeft genomen in de afgelopen jaren is er nog geen sprake van een volledige ‘cashless society’ op zeer korte termijn. Buiten de grote steden, onder minderheden en ouderen is het nog niet altijd even goed ingeburgerd. Deze bevindingen worden bevestigd door Tencent, wiens recente onderzoek aangaf dat de penetratie van mobiel betalen op het platteland slechts 17% is.

Dit is het eerste artikel in een nieuwe reeks over mobiel betalen onder Chinezen.