Een eindige Chinese droom?

Zoals op verschillende plaatsen op deze website aan de orde is gekomen, heeft Xi Jinping afscheid genomen van de gedachte dat het huidige socialisme een stap is op weg naar het communisme. De ‘eindtoestand’ van de ontwikkeling sinds de oprichting van de communistische partij en de stichting van de Volksrepubliek is de Chinese droom, die de huidige leider bezig is te verwezenlijken. Perfectionering van deze droom is waar het in de komende jaren om gaat, en wel onder strakke leiding van de partij en haar leider.

Maar hoe geloofwaardig is zo’n perspectief? Hoe houdbaar is de positie van een partij die eenzijdig haar droom wil opleggen aan de bevolking? Verschillende China-kenners en -deskundigen hebben hun twijfels over de Chinese droom geuit, ook in publicaties die op deze website besproken zijn. Hoewel de veerkracht van het regiem over het algemeen hoog wordt ingeschat, komt ook de mogelijkheid van een regiemverandering aan de orde.

Zo ziet Tony Saich een reële mogelijkheid van een overgang naar een ‘onliberale’ democratie, zoals we na de val van de Sovjetunie gezien hebben. De kans op een overgang naar een liberale democratie acht hij heel onwaarschijnlijk. De hoop op zo’n democratie lees ik wel in het ook hier besproken boek van Henk Schulte Nordholt, die in de oude cultuur van China kiemen ziet voor een democratische revolutie. Ook David Shambaugh sluit niet uit dat het verlangen naar grotere persoonlijke vrijheid van de Chinese bevolking het uiteindelijk zal winnen van de toenemend totalitaire beheersing door het regiem.

Garside: totalitaire staat economisch onhoudbaar en moreel verwerpelijk

Auteur Roger Garside

Aan deze gedachten over een mogelijk einde van de heerschappij van Xi Jinping is in 2021 het boek toegevoegd van (de inmiddels gepensioneerde) Roger Garside, die in zijn werkzame leven in diverse landen zowel in diplomatieke functies werkte voor Groot-Brittannië als voor de Wereldbank. Sterk overtuigd van de noodzaak van (parlementaire) democratie en van de vrije markt, ziet hij de ontwikkeling van China onder Xi Jinping in de richting van een totalitaire staat niet alleen als bedreiging van menselijke vrijheid maar ook als een onvermijdelijke oorzaak van economische stagnatie van China.

Volgens Garside kan een totalitair geregeerd land niet vermijden om in ‘middle income trap’ te blijven steken. China’s politieke systeem is niet mee-ontwikkeld met de economie en dat zal het einde worden van het regiem. Zijn scherpe veroordeling van het Chinese regiem heeft daarbij ook een morele dimensie. De auteur is een actief Christen die in de morele crisis van het huidige China een oorzaak ziet van het verval van de Leninistische staat, die feitelijk het marxisme achter zich heeft gelaten maar de machtsstructuren van Lenin overeind laat.

Staatsgreep in 2022, en de redenen daarvoor

De opbouw van dit boek is origineel. In plaats van een afstandelijke analyse presenteert de moreel betrokken auteur een concreet verhaal, met reëel bestaande personages, maar met een volstrekt fictief verloop. Voor wie het boek nog wil lezen, laat ik het hier algemeen: een aantal hooggeplaatste personen in de partijhiërarchie besluit Xi Jinping aan de kant te zetten, wanneer economische en politieke maatregelen vanuit de Verenigde Staten tot grote schade aan de Chinese economie en samenleving dreigen te leiden. De samenzweerders weten zich de steun van de top van het Volksbevrijdingsleger te verwerven en dan lukt het om Xi tot aftreden te dwingen. In dit verhaal beargumenteren de leiders van de opstand heel precies waarom de overgang naar een ander politiek systeem nodig is.

Deze redenen komen terug in een aantal hoofdstukken waarin Garside uitlegt waarom de situatie in het China van Xi een radicale verandering van het politieke systeem onvermijdelijk maakt. Gebaseerd op analyses van westerse Chinadeskundigen behandelt de auteur de vele zwakheden van het Chinese politieke, economische en sociale systeem, die we ook uit andere publicaties kennen, van de inefficiency van staatsbedrijven tot de slechte handhaving van milieuwetten en de tekortschietende aanpak van de Coronacrisis. Zijn eigen betrokkenheid bij religie komt tot uiting in een vrij uitgebreid hoofdstuk over de protestantse kerken en hoe de totalitaire staat deze in de afgelopen jaren heeft aangepakt.

Na deze hoofdstukken, waarin de onvermijdelijkheid van een revolutie wordt onderbouwd, gaat het verhaal verder met de revolutie zelf – althans met het begin ervan, dat heel ordelijke en rationeel lijkt te zijn. De politieke vernieuwing zal in de richting van een constitutionele liberale democratie plaatsvinden. Hoe het daarna met China verder gaat, lezen we niet.

Voorspelling of droom van een buitenstaander?

Dit boek is een interessante poging van de auteur om zich een voorstelling te maken van hoe het zou kunnen gaan. Dat zich veel conflictstof opstapelt in het China van Xi, weet Garside wel aannemelijk te maken. Dat daarbij naast economische en politieke zaken ook het morele en geestelijke vacuüm van het Chinese samenleving een rol speelt, is een aspect dat vaak minder aandacht krijgt en daarom zeker een nuttig ingrediënt van het verhaal.

Toch overtuigt het boek mij niet als realistisch scenario van wat er zou kunnen gebeuren. De auteur gelooft in de vrije markt, in de liberale democratie en in (zijn opvatting van) het Christendom. Politiek toont hij zich verwant met Amerikanen die zich hard willen opstellen ten opzichte van China. De revolutie in China wordt in zijn scenario door Amerikaanse maatregelen uitgelokt.

Zo lijkt het op zich leeswaardige verhaal over de denkbeeldige revolutie in de eerste plaats een projectie van de vrij eenvoudige overtuigingen van de auteur op de complexe situatie van het Chinese politieke systeem. Deze droom van een buitenstaander lijkt te eenvoudig om echt te begrijpen hoe de komende jaren in China kunnen verlopen.

China Coup: The Great Leap to Freedom | Roger Garside | University of California Press | mei 2021 | hardcover €24,99 | ook verkrijgbaar als e-book | 245 pag. | ISBN 9780520380974