Soms begin je aan een boek met een hele andere verwachting; dat was voor mij het geval bij China en de barbaren, het nieuwste boek van sinoloog Henk Schulte Nordholt. Gelukkig spreekt dat zeker niet tegen het boek, want Schulte Nordholt heeft een indrukwekkende uiteenzetting geschreven over China’s plek in de wereld.
Waar ik in de veronderstelling was dat dit boek, met als ondertitel Het verzet tegen de westerse wereldorde, vooral in zou gaan op China’s buitenlandbeleid, ontvouwt het zich tijdens het lezen als veel meer dan dat. Schulte Nordholt neemt de lezer mee op een crashcourse door de Chinese geschiedenis, waaruit hij vervolgt met een beschouwing van de belangrijkste intellectuele stromingen in hedendaags China en hun invloed op het Chinese beleid. Dat is de basis waarop de auteur vervolgens ingaat op een aantal belangrijke internationale betrekkingen van China, waaronder Japan, de Zuid-Chinese Zee en de Verenigde Staten.
Schulte Nordholt is er in geslaagd om al deze verschillende onderdelen op een prettig leesbare en heldere manier te verwoorden en goed bij elkaar te brengen. Het boek maakt daarom de indruk de Chinese geschiedenis samen te vatten in een paar hoofdstukken, wat op zich al een flinke kluif is. Maar de manier waarop Schulte Nordholt schrijft, maakt dat het niet blijft bij alleen grote lijnen. Juist de toevoeging van interessante details bij beschrijvingen van grotere onderwerpen zorgt ervoor dat de aandacht van de lezer blijft én dat de link naar het overkoepelende thema van het boek snel te leggen is.
Ook is het knap te zien dat in het boek regelmatig verwezen wordt naar recente gebeurtenissen. Zo wordt op verschillende momenten door het boek heen verwezen naar bijvoorbeeld de zomer of september 2015, waarmee dit boek (gepubliceerd in najaar van 2015) bijzonder relevant is.
Historische basis voor modern China
De opbouw van het boek is grotendeels chronologisch. De eerste paar hoofdstukken gaan in op de lange geschiedenis van het land, waar al aan het begin ook de belangrijkste intellectuele stromingen worden belicht: het Confucianisme, het Taoïsme, en de denkwijze van meester Sun. Later in het boek valt Schulte Nordholt regelmatig terug op deze stromingen, en ook in het begin gebruikt hij voorbeelden van hoe deze klassieke denkers het moderne China en zijn leiders beïnvloeden.
Veel aandacht is er voor de zogenaamde ‘Eeuw van de vernedering’ (1839-1949), de periode waarin de keizerlijke orde uit elkaar viel en het land veelvuldig te kampen kreeg met buitenlandse agressie. Eerst van de Europese mogendheden en vervolgens van Japan. Met de oprichting van de Volksrepubliek in 1949 werd deze eeuw afgesloten.
Hiermee legt Schulte Nordholt de basis voor zijn verdere betoog en trekt hij de historische lijn door naar het hedendaagse China. Hierbij is aandacht voor bijvoorbeeld de functie van de Communistische Partij, maar ook voor denkstromingen daarbuiten. Schulte Nordholt belicht een aantal van deze stromingen aan de hand van interviews met belangrijke vertegenwoordigers hiervan. Zo sprak hij met diplomaat Qin Yaqing, jurist Wang Zhenmin en liberaal Ding Li, om een paar te noemen. Elk van deze denkers heeft een eigen kijk op de plek van China in de wereld. Dit laat zien hoe divers het intellectuele debat in China is hierover.
De toekomstige rol van China in de wereld
De vraag van het boek blijft natuurlijk: hoe ontwikkelt China zich verder? Wat betekent de economische en politieke ontwikkeling voor de internationale positie van het land in de toekomst? Schulte Nordholt gaat in op verschillende scenario’s en hoe realistisch de verwachting is dat deze daadwerkelijk uit zullen komen. Bijvoorbeeld of China kan democratiseren naar een vorm zoals we die in het westen kennen, of misschien naar een ‘democratie met Chinese kenmerken’.
In het laatste hoofdstuk schetst Schulte Nordholt in een soort gedachtenexperiment hoe een autoritair China en een democratisch China zouden verschillen in de aanpak van belangrijke internationale betrekkingen. In het eerste scenario verscherpen de (territoriale) conflicten en bouwt China steeds verder aan een eigen internationale orde.
Het tweede scenario is in dit gedachtenexperiment meer gericht op stabiliteit, waarbij territoriale geschillen zo snel mogelijk beëindigd worden en China een constructief lid wordt van de bestaande internationale orde. Of is een derde weg mogelijk, waarbij China een manier vindt om zijn kernbelangen zo goed mogelijk te beschermen, maar tegelijkertijd het volk een sterkere stem kan krijgen waardoor meer internationale samenwerking mogelijk is?
Met China en de barbaren heeft Schulte Nordholt een ambitieus en indrukwekkend boek geschreven dat een aanrader is voor iedereen die het internationale gedrag van China beter wil begrijpen. Hoewel de internationale positie van China in het boek telkens terug komt, is het tegelijkertijd ook een boek over Chinese binnenlandse ontwikkelingen en de invloed van zowel geschiedenis en (klassieke en hedendaagse) Chinese intellectuelen op het huidige beleid en leiders zoals Xi Jinping.
Lezenswaardig, zeker omdat het duidelijk is dat de rol van China op het wereldtoneel – in wat voor vorm dan ook – alleen maar zal toenemen.
China & de Barbaren, het verzet tegen de westerse wereldorde, Henk Schulte Nordholt, Singel uitgeverijen | Querido, december 2015, ISBN 9789021456126, paperback €24,50, e-book €11,99.
