Regelmatig haalt een Chinese vaas of ander kunstvoorwerp dat voor een extreem hoog bedrag is verkocht het nieuws. Sinds het begin van de 21e eeuw is de markt voor Chinese kunst ronduit geëxplodeerd. Antieke Chinese voorwerpen die voor drie keer de taxatiewaarde worden verkocht zijn eerder regel dan uitzondering. Sinds China rijk is geworden, trekken veel rijke Chinezen naar Europa en de Verenigde Staten om Chinese kunst te kopen; veel Chinees cultureel erfgoed bevind zich namelijk niet in China, maar in het Westen. Daarnaast is er tijdens de Culturele Revolutie veel cultureel erfgoed vernield.
Terugkopen van geplunderd erfgoed
Deze ontwikkeling wordt mede gedreven door de veranderde kijk op het verleden na de Tiananmen protesten in 1989. Waar eerst de socialistische ideologie de basis vormde voor de legitimiteit van de communistische partij, wordt na 1989 de roemrijke Chinese geschiedenis het belangrijkste element in het Chinees nationalisme. Door een nieuw lesprogramma worden Chinese leerlingen doordrongen van het belang van het Chinese verleden. Belangrijk is de vernedering die China in de 19e eeuw heeft moeten ondergaan.
De plundering van het keizerlijk zomerpaleis (Yuánmíngyuán) door Franse en Britse troepen, is uitgegroeid tot een belangrijk symbool van deze vernedering. Tijdens deze plunderingen zijn vele objecten uit de persoonlijke collectie van de keizer gestolen en naar Europa verscheept, waar ze zich nu in musea of bij particulieren bevinden.
Toen enkele van de bronzen dieren afkomstig van een fontein in het zomerpaleis geveild werden, werd hier dan ook extreem veel op geboden. De Macause casinomagnaat Stanley Ho lukte het uiteindelijk om één van de bronzen dieren te bemachtigen. Hij heeft deze toen geschonken aan het paleismuseum in Beijing, wat hem de status van patriottische held opleverde. Na deze donatie kreeg Ho toestemming voor het bouwen van een nieuw casino. Dit is maar één voorbeeld van een reeks donaties die door de Chinese overheid worden beloond met gunsten voor de gever.
Macht en diplomatie
De Chinese staat probeert voorwerpen via de gerechtelijke weg terug te krijgen, maar is daarin vooralsnog niet erg succesvol. Dat komt onder andere doordat het UNESCO verdrag dat repatriëring moet regelen, niet duidelijk genoeg is over wat er precies onder cultureel erfgoed valt. Landen zoals het Verenigd Koningrijk en Frankrijk hebben dit verdrag wel ondertekend, maar in hun musea bevinden zich nog talloze objecten die de Chinezen maar wat graag ‘terug’ zouden willen hebben. Daarnaast hebben veel landen wetten die het voor musea bijna onmogelijk maken om objecten terug te geven aan het land van herkomst.
De enige wapens die de Chinese overheid heeft in de strijd om haar eigen cultureel erfgoed te repatriëren zijn, macht en diplomatie. Er zijn enkele voorbeelden van landen die cultureel erfgoed teruggeven aan China als teken van goede wil. Zo heeft Italië 800 voorwerpen uit verschillende Italiaanse musea teruggegeven aan China. Dit gebeurde precies op het moment dat Italië toetrad tot de Nieuwe Zijderoute, een wereldwijd Chinees investeringsproject waarin China infrastructurele projecten financiert.
Dubbele vernedering?
Doordat de Chinese overheid er niet goed in slaagt cultureel erfgoed terug naar China te krijgen, is de repatriëring deels verplaatst naar de markt. Verkopers maken vaak handig gebruik van de controverse rondom objecten die gestolen zijn, of objecten met een dubieuze herkomst. De herkomst van het object kan de prijs namelijk flink laten oplopen, omdat vele geïnteresseerden tegen elkaar opbieden. Door veel Chinezen wordt dit begrijpelijkerwijze gezien als een vernedering, en de verkoop van belangrijk gestolen cultureel erfgoed in het buitenland roept in China vaak boze reacties op. Eerst zijn de objecten gestolen en honderd jaar later moet er veel geld voor worden betaald om de objecten terug te krijgen. Aan de andere kant zijn er ook veel objecten gered van de culturele revolutie, toen veel cultureel erfgoed binnen China is vernield omdat men wilde afrekenen met het verleden.
Chinees nationalisme heeft dus een grote invloed op de kunstmarkt en de prijzen voor Chinese kunst. Dit bied kansen voor mensen die hun verzameling willen verkopen en zorgt voor een toegenomen interesse in Chinese kunst onder handelaren en veilinghuizen. Doordat de Chinese economie voorlopig blijft groeien verwacht ik dat deze trend, en daarmee ook de groei in de markt voor Chinese kunst, de komende twee decennia zeker zal doorzetten.
Groei in privémusea
Steeds meer rijke Chinezen bouwen een eigen museum waarin ze hun kunstcollectie tentoonstellen. Het bouwen van een eigen museum is een manier om de sociale status te verhogen en te zorgen voor een blijvende herinnering aan de oprichter. Veel van deze musea tonen de rijke Chinese geschiedenis, en worden op deze manier onderdeel van de promotie van het Chinees nationalisme. Het terughalen van erfgoed is goed te verklaren in het licht van de veranderende positie die China in de wereld wil innemen. In plaats van te wachten totdat andere landen het teruggeven, neemt China zelf de leiding.
Ik denk dat de herwaardering voor cultureel erfgoed in China een positieve ontwikkeling is. Het is goed dat de Chinezen via deze objecten kunnen leren over de geschiedenis, maar ik vraag mij af of het een positieve ontwikkeling is als cultureel erfgoed onderdeel wordt van geopolitiek en nationalisme. Het is ook belangrijk dat mensen in andere delen van de wereld toegang hebben tot Chinees cultureel erfgoed, om zo te leren over de geschiedenis van China. Dit zou het begrip voor de Chinese visie op de wereld namelijk kunnen verbeteren – mits de voorwerpen in de juiste context worden geplaats en niet als trofeeën van plunderingen worden tentoongesteld.
Dit blog is onderdeel van de blogreeks “Scriptie van de maand”, waarin we studenten de kans bieden om hun onderzoek te delen met een breder publiek. Iedere derde donderdag van de maand besteden we aandacht aan een nieuwe scriptie, binnen een diversiteit aan onderwerpen. Houd China2025.nl in de gaten voor meer blogs over interessante scripties! Eerdere blogs in deze serie kun je hier teruglezen.
Heb jij zelf onderzoek gedaan naar een China-gerelateerd thema, en zou jij dit graag willen delen op China2025? Neem dan contact op met de redactie.
Helaas komt het de laatste jaren steeds vaker voor dat Chinezen die antieke objecten voor honderdduizenden Euros op veilingen van Sotheby’s, Christies, Bonhams of Nederlandse veilinghuizen hebben “gekocht”, vervolgens niet betalen of na afloop nog over de prijs gaan onderhandelen. Onderzoek heeft uitgewezen dat dat deels ook uit nationalistische overwegingen is of in de veronderstelling dat men vigerende wet-en regelgeving met betrekking tot het uitvoeren van grotere bedragen aan buitenlandse valuta denkt te kunnen omzeilen, maar daar dan uiteindelijk niet in slaagt. Dit is zeer slecht voor de reputatie van Chinese bieders met als gevolg dat ze geweerd worden van veilingen of “proof of funds” moeten kunnen aantonen.
Dat komt inderdad voor. Chinezen die dit uit nationalistische overwegingen doen spreken vaak over een dubbele vernedering. Belangrijk cultureel erfgoed is vaak gestolen uit China, wat erg vernederend is voor de chinezen. Vervolgens moeten ze het honderden jaren later op een veiling terug kopen voor vaak zeer hoge bedragen. Dit soort veilingen worden vaak ook zeer bekritiseerd door de Chinese overheid, maar zonder medewerking van de eigenaar van het object kan een veiling vaak niet worden voorkomen.