Vijf jaar in het Rijk van de 21e eeuw

Ik woon en werk alweer vijf jaar in Shanghai. Met enige regelmaat word ik vanuit Nederland gevraagd om wat te vertellen over mijn ervaringen  in China. Met prikkelende anekdotes en stellingnames vertel ik mijn verhaal dan meestal als volgt.

Vandaag neem ik jullie kort mee in mijn leven als stadsplanner in China en inwoner van downtown Shanghai. Als ik af en toe terug ben in Amsterdam, voelt Holland bij vlagen ouderwets of zelfs armoedig. Ik hoop met mijn verhaal de bestaande aannames over China bij te stellen.

Wellicht is dat nuttig in een tijdperk waarin China als steeds vaker als grootse uitdaging of zelfs gevaar voor het westen gezien wordt, terwijl tegelijkertijd de meeste huizen in de westerse wereld gevuld zijn met spulletjes uit datzelfde China, en Nederlandse pensioenfondsen hun geld beleggen in huurwoningen in Shanghai.

James Bond gevoel in Shanghai

Ik ben geboren in Sint Oedenrode, studeerde in Delft en woonde in Rotterdam en Amsterdam. In mijn eerste baan mocht ik werken aan de plannen voor de Arenaboulevard en de Amsterdamse Zuidas. Later was ik betrokken bij de wederopbouw van Enschede na de vuurwerkramp.

Tijdens de crises ging ik maandelijks heen en weer naar China op zoek naar nieuwe projecten en ervaringen. Van rondreizen en werken in dit avontuurlijke en dynamische land kreeg ik een “James Bond gevoel”. Toen ik op een zonnige dag heerlijk had geluncht in Shanghai dacht ik, hier wil ik wel wonen. Zo gezegd zo gedaan, acht weken later woonde ik met vrouw en dochter midden in Shanghai.

Inmiddels heb ik in meer dan vijftig Chinese regio’s plannen gemaakt. Mijn werkdag begint vaak om half zes ’s ochtends op weg naar het station of vliegveld. Ik ben dan om 10 of 11 uur op locatie of bij de klant, binnen een straal van 3000 kilometer rondom ons kantoor in Shanghai.

Onvoorstelbaar digitaal gemak

De infrastructuur in China is ultramodern en reizen heel comfortabel. Elke reis is binnen twee minuten gepland en betaald op de app. Niet alleen de fysieke infrastructuur is heel modern en efficiënt, het digitale China loopt ook flink voor op het westen – wet van de remmende voorsprong misschien? – Mark Zuckerburg en Donald Trump zijn terecht bang en jaloers.

Het digitale gemak van apps als WeChaten Taobao is onvoorstelbaar. Als ik terug ben in Amsterdam voelt alles ouderwets, van sleutelbos tot pinpas, en van AH scanner tot brandstof scooters.

Een flinke werkdag in China kun je beschrijven als wakker worden in Amsterdam, vergaderen in Parijs en dineren in Madrid. De schaal van China is continentaal. Chinese provincies staan onder een centraal gezag, spreken dezelfde officiële taal en hebben een gezamenlijke munt. Ongeveer precies wat Europa, of de Europese Commissie, beoogt ooit te bereiken.

Door compensatie rijk in de 21e eeuw

In Chinese verstedelijkingsprojecten is de belangrijkste vraag hoe de zittende partijen gecompenseerd worden. Bewoners worden uitgekocht en krijgen vaak één of meerdere nieuwe appartementen, die comfortabeler en moderner zijn dan wat ze hadden. Naast de woningen wordt vaak voorzien in scholing en werkgelegenheid, zeker in de meer landelijke gebieden. De kosten die hiermee gemoeid zijn worden betaald uit de grondopbrengsten. Dit is één van de redenen dat de Chinese steden een hele hoge dichtheid kennen.

De rijkste man bij ons op kantoor is niet de eigenaar van het bedrijf, maar onze chauffeur. Door speling van het lot, kreeg zijn gezin eind jaren ’90 meerdere nieuwe vervangende nieuwbouwappartementen op een goede locatie toegewezen bij uitplaatsing uit een oude volkswijk in het centrum. Inmiddels zijn deze tien keer zoveel waard. Nu hij de appartementen van zijn ouders heeft geërfd is hij vele malen miljonair – ook in Euro’s. Hij chauffeert voor ons bedrijf omdat hij dat gezellig vindt en wat nuttigs wil doen.

Ultra hoge dichtheid is ultra comfortabel

De hoge dichtheid van de Chinese steden voor wonen, werken en voorzieningen heeft ook nog andere voordelen. Openbaar vervoer werkt altijd perfect omdat er rondom haltes en stations veel mensen wonen, werken en recreëren. Binnen 45 minuten ben ik met de metro overal waar ik wil zijn in een stad met 24 miljoen inwoners. In een handomdraai heb je toegang tot zo’n beetje alle producten en diensten die je je maar voor kunt stellen.

Stel je voor dat alle leuke voorzieningen uit alle Nederlandse steden en regio’s tegen elkaar aan worden geschoven op een tiental vierkante kilometers. Dat je van het concertgebouw naar het Vrijthof kunt wandelen, en van de Kalverstraat naar de Koopgoot. Zo voelt Shanghai. Alles wat gaaf is ligt onder handbereik, voor arm en rijk en voor jong en oud.

Sub-urbane huizen met tuinen zoals in Nederland of Amerika bestaan in China niet. Deze bouwvorm, waarbij auto’s noodzakelijk zijn, is bij wet verboden vanuit zuinigheid en efficiëntie overwegingen. Brommers die op benzine rijden zijn sinds tien jaar verboden. De Chinese combinatie van metro, hoogbouw en elektrische vervoersmiddelen, zorgt ervoor dat Chinese steden betrekkelijk energiezuinig zijn.

Alles is relatief

Ik drink weleens thee of een glaasje baijiu met een gepensioneerde professor in de stedenbouw, echt een kritische intellectueel. Als hij vertelt over zijn leven, begonnen in de jaren ’50 met veel honger en geen cent te makken, en hoe hij er nu comfortabel bijzit in een excellent bestuurde wereldstad, zit hij te glunderen van genoegen. Hij meet China niet af aan de relatief jonge westerse beschaving, maar beziet het huidige Chinese bestuur door de lens van de opeenvolgende dynastieën die het rijk al duizenden jaren besturen. Honderd jaar is niet zo lang naar Chinese begrippen.

Als ik in Nederland vertel over China roepen mensen meestal “Ja maar, mensenrechten, dictatuur, en milieuvervuiling dan?” Ik denk dat heel veel Chinezen in China (stiekem) blij zijn dat Nederlanders deze vragen stellen, omdat ze relevant zijn en blijven. Toch moet je af en toe je morele meetlatje in je binnenzak laten zitten om eerst goed te begrijpen wat er aan de hand is en waar je het eigenlijk over hebt.

In China is de samenleving ongelofelijk verbeterd in veertig jaar tijd, gaan een heleboel zaken echt goed, zijn de fysieke en de digitale infrastructuur top of the world en zijn veel mensen tevreden met hun leven. Van een beetje geblaf uit het Westen worden ze hier niet warm of koud.