De krijgers van assertief China: diplomatie van Mao tot Xi

De ‘wolfskrijgers’ in de Chinese diplomatie

Chinese diplomaten gedragen zich sinds het bewind van Xi Jinping toenemend buiten de grenzen van geaccepteerde codes en normen. Confrontatie, conflict en verdachtmaking zijn onderdeel van hun arsenaal. Zij hebben afscheid genomen van de oude Chinese wijsheid, gepropageerd door Deng Xiaoping, dat zij hun ‘kracht moeten verbergen en af moeten wachten tot de tijd daar is (tāoguāngyǎnghuì)’

Men spreekt van ‘Wolf Warrior Diplomacy’, geïnspireerd door de film Wolf Warrior 2. Vechten voor China is de kern geworden van het werk van de krijger-diplomaten.

Peter Martin, internationaal politiek verslaggever voor Bloomberg News, maakt zich zorgen over deze ontwikkeling: China profileert zich als sterk en agressief maar dit draagt in zijn ogen weinig bij aan de realisatie van China als geaccepteerde wereldmacht.

Martin gaat op zoek naar de oorsprong en ontwikkeling van deze stijl van diplomatie. Hij volgt het proces vanaf opkomst van de Communistische Partij tot aan het tijdperk van Xi Jinping. Een veelheid van geschreven bronnen en interviews met betrokkenen leveren een beeld van de realiteit van het werk van Chinese diplomaten in verschillende perioden, en de spanningen waaraan dit werk onderhevig was binnen de context van het veranderende China.

De auteur maakt uitvoerig gebruik van documenten in de Chinese taal; bijzonder interessant zijn de door hem gebruikte memoires van gepensioneerde Chinese diplomaten. Die geven een inkijk in de binnenkant van de Chinese diplomatie.

Het civiele leger van Zhou Enlai tot nu

Auteur Peter Martin

Het handelen van huidige Chinese diplomaten is geworteld in de begintijd van het communistische China, dat de eerste stappen zette in relaties met het buitenland. Het diplomatieke bedrijf moest vanuit het niets worden opgebouwd met mensen die daarvoor niet waren opgeleid. De centrale figuur in die periode was Zhou Enlai, met grote invloed op buitenlands beleid en diplomatie. Diplomatie werd een op militaire leest geschoeide activiteit: een ‘civiel leger’. Loyaliteit aan de Partij, discipline en hiërarchie kenmerkten het werk van de eerste diplomaten. Hun handelingsvrijheid was beperkt, een militair patroon dat tot op heden doorwerkt. Zo gebruiken diplomaten veel standaardformuleringen, omdat zij zich moeilijk een eigen verhaal kunnen veroorloven. Dat zou immers strijdig met de partijlijn kunnen zijn.

De vernedering van China door het buitenland vormt van meet af aan een centraal thema in de relaties van de Volksrepubliek met het buitenland. De strijd die het diplomatieke leger voert, gaat dus ook steeds om genoegdoening voor het in het verleden ondergane onrecht. China accepteert geen verdere vernederingen, maar wil serieus genomen worden.

Diplomaten tussen interne crises en internationale dynamiek

De ontwikkeling van een diplomatiek apparaat is een doorlopend proces van vallen en opstaan. De op het buitenland gerichte diplomaten komen regelmatig in de knel tussen de dynamiek binnen China en ontwikkelingen op het wereldtoneel. Dramatische perioden zoals de Grote Sprong Voorwaarts, de Culturele Revolutie en gebeurtenissen op het Tianmen-plein in 1989 doorkruisen het werk van de diplomaten. Zij moeten in het buitenland de partijstandpunten koste wat het koste blijven verdedigen.

De veerkracht van de Chinese diplomatie blijkt groot. Na elke moeilijke periode, zo laat het boek zien, werken de diplomaten hard aan het herstel van relaties tussen China en het buitenland, vaak met succes. Het lukt China om na de crisis van 1989 succesvol onderdeel te worden van internationale verbanden en instituties. De spanning tussen de op overleg, samenwerking en onderhandeling gerichte diplomatieke taken en de rol van het ‘civiele leger’ als spreekbuis van partij-ideologie blijft echter doorlopend aanwezig. De autoritaire structuren van de partijstaat geven de diplomaten weinig ruimte om hun deskundigheid te vertalen in effectieve diplomatie.

Veranderende diplomatie onder Xi Jinping

Met Xi Jinping is een einde gekomen aan het principe van Deng om de eigen kracht niet te benadrukken en rustig af te wachten. Een assertief China eist zijn plaats in de wereld op. Dat heeft ingrijpende consequenties voor het werk van diplomaten. Men verwacht niet langer dat zij soepel meedraaien in een door anderen bedacht systeem: zij moeten het geluid van China krachtig laten horen.

Dit gaat volgens Martin echter ten koste van de effectiviteit van de Chinese diplomatie, zoals eerder werd vermeld. China, dat inmiddels een economische en politieke grootmacht geworden is, wekt met de nieuwe confronterende benadering volgens de auteur niet het vertrouwen dat nodig is om een leidende rol in de wereld te spelen. Het lijkt eerder onzeker dan sterk. Het groeiende nationalisme in China wekt dit in de hand: diplomaten moeten voor de Chinese achterban scoren.

Interessant feitenmateriaal, beperkte analyse

Peter Martin biedt een boeiend beeld en gebruikt belangwekkende en niet eerder gepubliceerde bronnen, zoals aan het begin van deze recensie aan de orde kwam. Het boek is toegankelijk en leesbaar geschreven. Het boek is aan te raden aan wie zich met het buitenlandse beleid en de diplomatie van China bezighoudt.

De analyse van het materiaal blijft echter beperkt. Zo leidt de nadruk op continuïteit sinds Zhou tot een verwaarlozing van de dynamiek waaruit veranderingen te begrijpen zijn. De tegenspelers op het wereldtoneel krijgen naar mijn smaak te weinig aandacht als verklaring van het ontstaan van de agressieve diplomatie onder Xi. Was Trump niet evenzeer iemand die de bestaande spelregels terzijde schoof? En door de nadruk op de relatie China-VS krijgen andere spelers en ontstaan van een ‘multipolaire orde’ in het verhaal weinig aandacht.

Peter Martin geeft vooral een oordeel over het veranderde gedrag van de diplomaten – de Chinese diplomatie is op de verkeerde weg – maar zijn analyse blijft beperkt.

De belangrijke vraag, wat een verstandig antwoord van de VS of het Westen kan zijn op het nieuwe patroon van Chinese diplomatie, komt eigenlijk niet aan de orde. Het zou goed zijn om vanuit die vraagstelling naar het interessante materiaal te kijken.