Op 9 juni 2019 werden de straten van Hongkong gevuld door meer dan een miljoen mensen, die de hitte trotseerden en massaal in protest kwamen tegen de invoering van een wet die de uitlevering van personen uit Hongkong mogelijk zou maken.

Dat was het begin van een periode van zeven maanden van protest, die de stad op haar grondvesten deed schudden. Wat gebeurde er in Hongkong die zeven maanden?

In City on Fire, the Fight for Hong Kong geeft Antony Dapiran een antwoord op die vraag. Deze van oorsprong Australische jurist en journalist/schrijver die sinds 1999 in Hongkong woont neemt zijn lezers mee in een chronologisch ooggetuigenverslag van de escalerende gebeurtenissen van vorig jaar. Zo beschrijft hij de vreedzame protesten, de bestorming van de LegCo, het parlementsgebouw, de onlusten op het vliegveld, de bezetting van verschillende universiteiten, en uiteindelijk de verkiezingen van 25 november. Die waren, meer dan gemeenteraadsverkiezingen, een referendum over het functioneren van de regering.  Oftewel ben je geel: voor democratie en tegen de regering van Carrie Lam of blauw: voor de regering van Carrie Lam die staat voor toenemende invloed van China.

Terug in de tijd

Maar het boek is meer dan een ooggetuigenverslag. Dapiran is bepaald niet een objectieve toeschouwer, hij is betrokken, een kenner (en liefhebber) van Hongkong, van de taal en cultuur. Dat blijkt wanneer hij de mensen om zich heen aan het woord laat, of heel persoonlijke ervaringen beschrijft, sterke elementen in het boek.

Daarnaast geeft hij het verslag diepte door af en toe een stap terug in de tijd te zetten. Dat doet hij, bijvoorbeeld,   door deze protesten te duiden als voortzetting of onderdeel van een cultuur van protesten die hoort bij Hongkong of door bepaalde gebeurtenissen te duiden. Zoals de impact die het heeft dat de politie, waar mensen een groot vertrouwen in hadden, dat vertrouwen niet meer waard blijkt te zijn. De politie als instituut, dat stond voor het onderscheid tussen goed en kwaad, recht en onrecht, keert zich tegen de eigen mensen (‘en zal dus wel geïnfiltreerd moeten zijn met “Mainlanders”‘, wordt er gezegd). Verlies van vertrouwen in de eigen instituties heeft een grote impact die de schrijver duidelijk maakt aan de hand van het gebruik van traangas en de tranen die dat tot gevolg heeft. Tranen die  wellicht niet alleen veroorzaakt zijn door het gas.  Zo was het traangas dat leidde tot de Paraplu-beweging in 2014, waarover Dapiran zijn eerste boek schreef: City of Protest (2017). Paraplu’s werden toen gebruikt als bescherming tegen de 87 traangasbommen die toen werden afgevuurd. Maar paraplu’s waren niet meer toereikend voor de hoeveelheid traangas die de politie in 2019 inzette. Eind van dat jaar kwam de teller op  zo’n 16.000 aanvallen: men had helmen nodig. Die, gele, helmen werden nu het symbool.

Identiteit en cultuur

Een andere interessante laag in het boek is de duiding van wat het afgelopen jaar in Hongkong gebeurde. Daarin speelt volgens Dapiran identiteit een centrale rol. Wat is de identiteit van de demonstranten en, breder, wat is de identiteit van Hongkong? De uiteindelijke drijfveer voor de demonstranten, zo betoogt de schrijver, is niet eens zozeer de roep om politieke verandering is, maar het herwinnen, door de bevolking,  van zeggenschap, “agency”. Op het spel staat niets minder dan de ziel van de stad.

Auteur Anthony Dapiran

Daarbij spelen culturele elementen, als bindende factoren, een grote rol. Dat betreft het vernieuwend en indrukwekkend gebruik van moderne communicatiemiddelen, maar ook lokale elementen, zoals het ontstaan van een eigen Hongkongs volkslied: “Glory to Hongkong”, en de alom bekende slogan van de beroemdste zoon van de stad, Bruce Lee, “Be Water”. Wees als het water, de typering van de identiteit van deze protesten: ongrijpbaar maar krachtig en reikend tot in alle hoeken en gaten van de stad. Daarbij refereert water ook aan de tranen als gevolg van traangas en aan datgene wat nodig is om deze ‘stad in brand’ te redden. Maar ook wijst Dapiran op het belang van mondiale culturele elementen, zoals het gebruik van muziek uit ‘Les Miserables’ (“Do you hear the people sing?”) en de beroemde slogan uit de Hunger Games : “If we burn, you burn with us”. Daarmee plaats hij de Hongkongse protesten in een groter kader van wereldwijde protesten en legt hij de verbinding met de bredere, geopoltieke ontwikkelingen.

China en de wereld

Want wie de ontwikkelingen vorig jaar enigszins gevolgd heeft weet dat de grote vraag steeds was: hoe zal China reageren? Juist in het jaar dat op 1 oktober de 70e verjaardag van de Volksrepubliek glorieus gevierd moest worden, verpestte Hongkong het feestje. Dapiran neemt de lezer mee in een zoektocht naar het antwoord en de duiding van gebeurtenissen in het licht van een heel snel veranderend geopolitiek speelveld. Als kenner van de stad Hongkong en van het land China kan hij de verschillende interpretaties van de het principe “Eén land, twee systemen”, verrassend duiden.

Tenslotte

City on Fire, the Fight for Hongkong is met vaart geschreven en boeiend om te lezen. Het raakt aan veel aspecten van de razendsnelle ontwikkelingen in de relatie van Hongkong tot China en vertelt ons dus het nodige over China zelf, waar de rest van de wereld iets aan kan hebben. Natuurlijk blijven er elementen onderbelicht. Zo verbaast het mij dat in een boek dat juist het belang van cultuur zo sterk benadrukt, er niets gezegd wordt over de low budgetfilm “Ten Years” die in 2015 veel stof deed opwaaien. In deze film ging het om verschillende scenario’s, waar Hongkong over tien jaar mee te maken zou kunnen  hebben. Voor een deel zijn ze uitgekomen.

Volgens sommigen zal het boek met iets teveel vaart geschreven zijn, en wellicht her en der wat oppervlakkig blijven, maar de recente ontwikkelingen hebben de schrijver toch ingehaald: de gevolgen van Covid-19 voor de ontwikkelingen van de protesten en het invoeren – juist in deze dagen – van veiligheidswetgeving door Beijing, die van grote invloed zal zijn op het juridisch systeem in de stad en de mate waarin de trends en tradities van Hongkong als stad van protesten, doorbroken kan worden.

Kortom: ik zie uit naar het derde boek van deze schrijver. Zijn eerste boek was ‘City of Protest’, dit is ‘City on Fire’. De grote vraag is wat de titel van dat volgende boek zal zijn: “The End of a City” of “The Resurgence of a City”?

City on Fire, The Fight for Hong Kong, Antony Dapiran, Scribe Publications juni 2020, paperback €23,99, ISBN 9781950354276.