Naar aanleiding van de eerste verjaardag van de ‘Phase-1 deal’, maakten verscheidene economische instituten begin dit jaar een eerste tussentijdse balans op van het befaamde verdrag tussen China en de Verenigde Staten. Na een jaar waarin wederzijdse kritiek en sceptische uitlatingen schering en inslag waren, lagen de resultaten binnen de lijn der verwachting: de beoogde doelstellingen werden vooralsnog niet ingelost en ook de prognoses oogden niet rooskleurig. Niet toevallig gingen deze groeiende spanningen gepaard met de uitbraak van COVID-19. Maar hoe heeft deze pandemie het verdrag precies op de helling gezet? En wat zullen de gevolgen zijn voor de toekomst?

De Phase-1 deal

Toen kersvers president Donald Trump begin 2017 zijn ‘America First’-beleid uit de doeken deed, sprong de zinsnede “cutting the advantages China is taking from us economically” onmiddellijk in het oog. De protectionistische houding van China werd immers niet op prijs gesteld. Concreet besloot het kabinet-Trump om de importtarieven op specifieke producten te verhogen, en dit bleek de start te zijn van een reeks wederzijdse maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een ware handelsoorlog. De economische impact op beide landen toonde aan dat deze handelsoorlog uitsluitend verliezers kende en dat een oplossing absoluut noodzakelijk was.

Pas op 15 januari 2020 kwam er witte rook uit het Witte Huis: Amerikaans president Donald Trump en Chinees vicepremier Liu He bevestigden de ondertekening van de ‘Phase-1 deal’. Op handelsgebied werd er overeengekomen dat China de komende twee jaren Amerikaanse goederen en diensten zal importeren voor een vastgelegd bedrag, terwijl de Verenigde Staten de ingevoerde tariefsancties opnieuw gevoelig zouden terugschroeven. Benadrukt werd dat het verdrag volledig in overeenstemming was met de Wereldhandelsorganisatie en bovendien gunstig voor alle betrokken partijen. Op dat moment werden de termen COVID-19 en pandemie nog niet met elkaar geassocieerd.

Historische precedenten van nationalistische gevoelens

Om de radicale ommekeer van enkele maanden later te begrijpen, is een sociologische benadering van de situatie vereist. Aan de oorsprong ligt namelijk een narratieve strijd, één die escaleerde naarmate de economische impact die het virus met zich meebracht toenam. Historische precedenten hebben reeds aangetoond dat nationalistische gevoelens en beschuldigende vingers steevast de bovenhand nemen ten tijde van een crisis.

Als we terugblikken op de periode onder Mao kunnen we vaststellen dat deze nationalistische gevoelens in China niet nieuw zijn. De tweet van China’s woordvoerder Hua Chunying als antwoord op de toenemende kritiek over de aanpak van COVID-19 kan dan ook in deze context verklaard worden. Op 3 maart schreef ze “Now the US kicked off the game, let’s play”, vermoedelijk verwijzend naar de verdediging tegen een Westerse macht die net als tijdens de Eeuw van de Vernedering aanviel, met als verschil dat China nu wel in de positie is om weerwerk te bieden.

Het ‘Chinese virus’

De Chinese Exclusion Act van 1882, waarbij Chinezen systematisch van de Amerikaanse arbeidsmarkt werden geweerd, toont ons dat de Verenigde Staten in het verleden evenzeer vanuit nationalistische overwegingen gehandeld hebben. Toch is er nog een andere mogelijke verklaring voor de persistente kritiek op China vanuit Amerikaanse hoek. De enorme gezondheidscrisis waarin de Verenigde Staten zich sinds april van vorig jaar verkeren, heeft namelijk op een pijnlijke manier de eigen tekortkomingen blootgelegd.

In een poging om kritiek op het falende beleid af te wenden werd daarop beslist om de zondebok in het centrum van de belangstelling te plaatsen: zowel Trump als minister van buitenlandse zaken Pompeo verwezen consequent naar het virus als zijnde ‘China virus’ of ‘Wuhan virus’, en op de piek van de epidemie beweerde Trump zelfs een ‘gefundeerde overtuiging’ te hebben dat het virus uit het Instituut voor Virologie in Wuhan ontsnapt zou zijn. Gewaagde uitspraken die bleken aan te slaan: uit onderzoek bleek dat maar liefst 78% van de Amerikanen China effectief schuldig acht voor de globale verspreiding van COVID-19. Meer dan een kwart van de ondervraagden ging zelfs zo ver dat ze aangaven China als de vijand te zien.

Een noodsituatie verjongt een natie

Zoals eerder al aangegeven zette deze vijandige sfeer zich tevens door op handelsgebied. In augustus kondigde Donald Trump aan dat hij de geplande evaluatie over de Phase-1 deal met Liu He had geannuleerd omdat hij niet bereid was te praten met China na “what they did to the world and to this country.” Nochtans werd deze evaluatie noodzakelijk geacht, aangezien de prognoses lieten uitschijnen dat de totale Amerikaanse export richting China tegen het einde van het jaar beduidend lager zouden liggen dan overeengekomen in de deal. Hoewel op vlak van intellectuele eigendom, overdracht van technologie en buitenlandse investeringen bepaalde elementen wel degelijk worden gerespecteerd, kan men na meer dan een jaar toch stellen dat de meest cruciale overeenkomsten effectief niet werden nageleefd.

Om niet in een nieuwe negatieve spiraal van reactieve en vooral schadelijke maatregelen te belanden, lijkt een nieuw verdrag de enige uitweg. Cruciaal hierin is uiteraard het standpunt dat kersvers president Joe Biden inneemt, maar die laat voorlopig nog niet in zijn kaarten kijken: op de dagelijkse persbriefingen beperkt Amerikaans persverantwoordelijke Jen Psaki zich voorlopig nog tot de verklaring dat de relatie met China “still under review” is. Speculaties zijn ondertussen even talrijk als uiteenlopend. Terwijl sommigen uitgaan van alleen maar toenemende geopolitieke instabiliteit, koesteren anderen nog de hoop dat de woorden van voormalig premier Wen Jiabao na de aardbevingen van 2008 ook van toepassing zullen zijn buiten de landsgrenzen: “Een noodsituatie verjongt een natie.”

Welke kant zal het werkelijk opgaan? De toekomst zal het uitwijzen.

 

De komende twee weken besteden we binnen de serie “Scriptie van de maand” aandacht aan COVID-19 en China. Houd China2025.nl de komende dagen in de gaten voor meer blogs over dit onderwerp, met verschillende invalshoeken.

Heb jij zelf onderzoek gedaan naar een China-gerelateerd thema, en zou jij dit graag willen delen op China2025? Neem dan contact op met de redactie.