Het moeilijkste van werken in een andere cultuur zijn situaties die niet stroken met je eigen normen en waarden. Of situaties die ingaan tegen je gevoel van integriteit en eigenwaarde. Maar zelfs in zo’n situatie moet je je regelmatig afvragen of het veel zin heeft en productief is om je je overal druk over te maken. Misschien moet je sommige dingen gewoon accepteren zoals ze zijn. Je bent een eenling en te gast in een ander land en gaat niet in je eentje die hele cultuur veranderen. De spreuk ‘verander wat je niet kunt accepteren, accepteer wat je niet kunt veranderen’ heeft me daarom altijd aangesproken. Maar dat wil niet zeggen dat het een eenvoudige opgave is …
De journalisten
Zo werd ik op een dag geïnterviewd door Xi’an TV. Het interview was geïnitieerd door een non-profitorganisatie waar ik een paar maanden als internationaal vrijwilliger een project voor deed en het zou goede publiciteit voor hen zijn. Dat de journalist een bepaald script in gedachten had bleek wel toen ze me meenamen naar Da Yanta, een belangrijke tempel en toeristische trekpleister in Xi’an, en me een dure fotocamera in mijn handen drukten.
Of ik daarmee wat foto’s wilde maken van de omgeving terwijl ik gefilmd werd. Op die manier werd ik neergezet als het stereotype en gewenste beeld van de buitenlander. Hoewel ik het absoluut niet prettig vond dat ik een rol moest spelen in plaats van mezelf te zijn besloot ik toch maar mee te doen. Het was per slot van rekening een promotiefilmpje voor een goed doel waar ik voor werkte. Het feit dat het hen een goed imago opleverde was uiteindelijk belangrijker dan de vraag of alle feitjes wel helemaal klopten.
Na een ander interview schreef een journalist echter in de krant dat ik tijdens het gesprek Dior parfum op had. Nu schoot het me wel in het verkeerde keelgat en heb ik m’n beklag gedaan bij de journalist. Ook in dit geval had de journalist iets verzonnen dat paste in het stereotype beeld van westerlingen om het stuk wat op te leuken. Maar het gebruik van luxe parfums, waar ik m’n geld überhaupt niet aan uitgeef, strookte in dit geval namelijk niet met het beeld van de internationale vrijwilliger dat ik graag neer wilde zetten. In dit geval raakte het wel mijn eigenwaarde en conflicteerde het wel met mijn integriteit. Maar was het achteraf gezien nu echt nodig om me zo op te winden over een kleinigheid waar de gemiddelde lezer gewoon overheen leest? Had ik ook dit gewoon moeten accepteren?
De opening
Ik was nog maar net in Xi’an aangekomen toen ik al werd gevraagd aan te schuiven bij een etentje met een schijnbaar belangrijke overheidsambtenaar uit de gezondheidszorg. Van het gesprek om me heen begreep ik niets, maar zo nu en dan kreeg ik wat uitleg. Wat me nog het meeste is bijgebleven was de vraag van de man of ik wist welk vlees we aan het eten waren. Ik had geen idee. ‘Ezel!’, zei hij, waarbij hij niet refereerde aan mijn onwetendheid maar aan het vlees. Hij leek erg trots dat we deze delicatesse op tafel hadden staan. Ook nodigde hij me uit om later die week naar de opening van een nieuw verzorgingstehuis te komen. Nieuwsgierig als ik was nam ik het aanbod aan.
Dansende verpleegsters
En zo kwam het dat ik enkele dagen later tijdens de opening als enige blanke op de tweede rij in het publiek zat. Voor me zaten ambtenaren met opgevouwen A4tjes met daarop gekrabbelde speeches te wachten op hun beurt terwijl de verpleegsters tussendoor dansjes uitvoerden. Ik had als speciale gast een rode bloem opgespeld gekregen. Ik kon geen woord verstaan van alle speeches en de tolk die ze voor me geregeld hadden kon me niet helpen want die mocht (of durfde) niet naast me te komen zitten op de tweede rij.
Na de toespraken op het podium buiten werden alle gasten met een rode bloem uitgenodigd om mee naar binnen te gaan voor een reeks Powerpointpresentaties. Gelukkig nam de tolk me mee om het verzorgingstehuis te gaan bekijken. Het bleek om mentaal gehandicapten te gaan, allemaal gekleed in camouflagepakken. Na een wat onwennige kennismaking met de bewoners liet ik me door een van hen die een aardig mondje Engels sprak (wat hij in Singapore had geleerd tijdens een opleiding computertechnologie) overhalen om een potje tafeltennis te spelen. Een andere patiënt liet me zien hoe ze lavendelzakjes in elkaar aan het knutselen was en gaf me spontaan een van haar werkjes cadeau. Een erg bijzondere ontmoeting…
 Dansende verpleegsters |
 Ping Pong met een patient |
Uiteindelijk werden we verzocht om terug te komen bij de rest van de groep, die zonder ook maar één blik op de patiënten te hebben geworpen het pand verliet en in hun Audi’s richting het restaurant reed waar de opening werd afsloten met een uitgebreide feestmaaltijd. Ik was nog steeds de eregast en het middelpunt van de belangstelling. Maar gevoelsmatig klopte het niet. Ik was zojuist aanwezig geweest bij de opening van een kliniek en nu voltrok zich een tafereel voor me dat ik nooit zou kunnen rijmen met de gezondheidszorg.
Bij het eten werden er flessen baijiu, China’s beruchte sterke drank, opengetrokken en het ritueel waarbij men langs de ronde tafels gaat om met iedereen te proosten begon. Ook ik moest eraan geloven en onder enige dwang mijn eigen ronde doen. Ik kwam net uit een kliniek waar ook alcoholisten verzorgd werden en was er nu getuige van hoe de overheidsambtenaren dronken werden van het geld van de gezondheidszorg. Ik had over dit soort situaties gelezen, maar er onderdeel van uitmaken was iets heel anders en het gaf me een uitermate ongemakkelijk gevoel. Maar weigeren doe je niet, omdat je bang bent iemand voor het hoofd te stoten…
Ik weet van mezelf dat ik in staat ben cultuurverschillen te begrijpen. Maar of ik ze ook altijd kan accepteren? Als je op een gegeven moment tot de conclusie komt dat je teveel en te vaak concessies moet doen aan je normen, waarden en integriteit, dan kan de conclusie zijn dat je misschien niet op je plek bent in China of de organisatie waar je werkt. Zo ben ik zelf na 1,5 jaar tot de conclusie gekomen dat ik niet paste in de organisatie waar ik als vrijwilliger werkte en ben daarna een half jaar bij een andere organisatie gaan werken. De vraag of ik weer in een Chinese organisatie zou kunnen en willen werken durf ik dan ook niet met een volmondig ‘ja’ te beantwoorden.
In deze serie artikelen deelt Ed Sander zijn ervaringen en aanvaringen met de cultuur in China.
Lees hier deel 2: De mysteries van een Chinese organisatie
Lees hier deel 1: Hoe overbrug je cultuurverschillen met Chinezen
