In de 21e eeuw is China niet meer weg te denken uit Nederland. Veel van onze gebruiksvoorwerpen zijn gemaakt in China, sommige Nederlandse bedrijven hebben een Chinese eigenaar, Nederlanders kopen Chinese kunst, gaan naar China op vakantie en doen er op grote schaal zaken. Chinese toeristen komen in steeds grotere getalen op onze oer-Nederlandse attracties af en bijna 80.000 Chinezen noemen Nederland hun thuis.
Ook al was de relatie in het verleden wel eens moeizaam, vandaag de dag zijn de betrekkingen tussen Nederland en China ronduit goed te noemen.
Lange gezamenlijke geschiedenis
De relatie tussen Nederland en China gaat ver terug, zo blijkt uit het boek Zijden draad, China en Nederland sinds 1600. Al sinds de late 16e eeuw vonden producten uit China hun weg naar Nederland, en probeerden Nederlandse handelaren betrekkingen aan te gaan met dat mysterieuze land. Het bijzondere aan dit boek is dat het de gezamenlijke geschiedenis van China en Nederland vanaf 1600 vertelt aan de hand van voorwerpen uit de collectie van het Rijksmuseum.
De auteurs Tristan Mostert en Jan van Campen zijn diep in deze geschiedenis gedoken, en het resultaat is een bijzonder geschiedenisboek dat niet alleen het verhaal in woord vertelt maar juist ook in beeld. We zien chinoiserieën en pronkstukken, oude beschrijvingen over dat wonderlijke, verre land, portretten van rijke 17de-eeuwse families die hun tafels dekten met Chinees kraakporselein, zijdeweefselen, tekeningen, reisverslagen en later foto’s van Nederlanders die China probeerden vast te leggen en te beschrijven.
De illustraties in het boek zijn gedetailleerd omschreven, en maken onderdeel uit van het grotere verhaal. Er zitten schitterende illustraties tussen, zoals de zeer waarheidsgetrouwe pentekening die Johan Nieuhof maakte van de ingang van het keizerlijk paleis, de Verboden Stad, in 1656.
Dingen naar de gunst van de keizer
Het boek neemt je mee op een reis door de tijd, beginnend met een beschrijving van China zoals het was rond 1600, een machtig en trots keizerrijk met een bloeiende economie, een Chinese culturele elite in de steden en een geavanceerd systeem van ambtenaren die hun functies hadden verkregen door het afleggen van staatsexamens. Een rijk waar de Portugezen al een eeuw eerder hun eerste handelspost op Macao hadden gevestigd, iets wat de Nederlanders maar wat graag ook wilden maar wat niet zo makkelijk te realiseren bleek.
Het wordt pijnlijk duidelijk dat het grote Chinese keizerrijk niet bepaald onder de indruk was van de Nederlanders, en het is interessant om te zien dat Nederlandse kooplui steeds op allerlei manieren probeerden in contact te komen met Chinese handelaren en tussenpersonen, kien als ze waren om de geliefde Chinese producten als thee, zijde en porselein in Nederland op de markt te brengen.
De vestiging van de Nederlanders op Taiwan, Ilha Formosa of het mooie eiland zoals de Portugezen het eerder al noemden, wordt uitgebreid beschreven, evenals de samenwerking met de Chinese generaal en Ming-loyalist Koxinga en de uiteindelijke val van Fort Zeelandia.
Chinees stempel op Nederlands-Indië
Ook de belangrijke rol van de Nederlandse kolonie in Indonesië wordt uitvoerig belicht. Want ook al kregen de Nederlanders maar zelden voet aan wal in China, de Chinese handelaren met hun jonken vol handelswaar wisten de Nederlanders in Indonesië zelf ook wel te vinden, waardoor Batavia bekend stond als een ‘Chinese stad’.
Veel van de Chinezen die de oversteek waagden, bleven in Batavia en drukten een onmiskenbaar Chinees stempel op de stad, zoals zichtbaar is in de illustraties en de omschrijvingen van 17e- en 18e-eeuwse reisbeschrijvingen over bijvoorbeeld het lawaaierige straattheater dat de Chinezen opvoerden.
Zo vertelt dit zeer informatieve boek het verhaal van onze eigen geschiedenis dat verweven is met de geschiedenis van China, een zijden draad die de twee landen verbindt. Een mooi boek om te lezen en als naslagwerk te gebruiken. En het bijzondere is dat je alle voorwerpen die in het boek aan de orde komen ook nog eens zelf kunt gaan bekijken in het Rijksmuseum.
Zijden draad, China en Nederland sinds 1600, Tristan Mostert en Jan van Campen, Uitgeverij Vantilt 2015, ISBN 9789460042294, gebonden geïllustreerd in kleur, 248 pagina’s, €24,50.
Zeer de moeite waard, echt een heel mooi boek. Tristan Mostert is tevens vertaler van Tonio Andrade’s “The Lost Colony”, het non-fictie werk over de VOC op Taiwan, waarvan de Nederlandse editie in oktober verscheen (De Val van Formosa). Mede-auteur Jan van Campen was de samensteller van de indrukwekkende tentoonstelling ‘Azie-Amsterdam’ die van oktober tot december te zien was in het Rijksmuseum.