Een indrukwekkende, maar ook beangstigende droom

China was voor hem “om professionele en persoonlijke redenen een emotionele, hallucinante achtbaan”, schrijft Oscar Garschagen in het slothoofdstuk over zijn tijd als correspondent van de NRC in China tussen 2007 en 2017. Dit boek, geschreven na zijn vertrek uit dat land, presenteert in tien thematische hoofdstukken het beeld dat hij opgebouwd heeft van de vaak bizarre en paradoxale werkelijkheid van China, vooral sinds 2013, toen Xi Jinping aan de realisering van zijn droom werkte.

Garschagen bouwt zijn beeld op aan de hand van vele vraaggesprekken en ontmoetingen waarvan hij in het boek verslag doet. De thema’s waarmee hij zijn materiaal groepeert, zijn herkenbaar voor wie de media over China volgt. Het overkoepelende thema is de Chinese droom van Xi, de visie voor een verjongde en krachtige staat, zoals die ook in de politieke geschriften en redevoeringen van Xi tot uiting komt. De harde stijl van de leider, zijn anticorruptiecampagne en versterking van de ideologie in dienst van de stabiliteit van de natie komen beeldend aan bod. Uit de tekst blijkt duidelijk dat de auteur wel geïmponeerd, maar niet overtuigd wordt door de droom. Voor Garschagen is de droom eerder een nachtmerrie, lijkt het wel.

Dat komt het sterkst tot uiting in een hoofdstuk over ‘de perfecte politiestaat’, waarin niet alleen de onderdrukking van Oeigoeren in Xinjiang, maar ook de opbouw van orwelliaanse digitale bewakingssystemen in geheel China aan de orde komen. Ook waar Garschagen de onderkant van de maatschappij beschrijft –  in een hoofdstuk over ‘het andere China’-  de arbeidsmigranten zonder toegang tot de voorzieningen in de stad of armen zonder verzekering tegen ziektekosten – voel je als lezer de verontwaardiging van de auteur.

Consumptie, rijkdom en geopolitiek

Auteur Oscar Garschagen

In andere hoofdstukken is het meer verbazing die de boventoon voert, zoals waar Garschagen de consumptiepatronen van de groeiende middenklasse behandelt, variërend van medische schoonheidsbehandelingen, eet- en drinkgewoonten, de ontwikkeling van de seksuele vrijheid en de ontwikkeling van internet-winkelen (Alibaba etc.). Ook de ontwikkeling van rijkdom en het leven van de nieuwe rijken passeren de revue.

De inbedding van China in patronen van internationale handel en politiek – de auteur maakt heel duidelijk dat je die niet los van elkaar moet zien – krijgt de nodige aandacht, onder meer in een interessant hoofdstuk over de nieuwe zijderoutes, het Belt and Road Initiative, door de auteur vertaald als ‘Gordel- en Weginitiatief’. De geopolitieke dimensie van China’s economische initiatieven komt uit de verf en daarmee de vraag of wij (als Nederland) niet nogal naïef zijn door ten opzichte van China onverkort aan vrijhandel vast te houden.

Dit zijn maar enkele thema’s uit het brede aandachtsveld van Garschagen, die ook veel lezenswaardigs biedt op het gebied van bijvoorbeeld de technologische ontwikkeling van China, de opkomst van protestantse kerken en de beperkingen waarmee buitenlandse journalisten in dit land te kampen hebben. Maar dit is geen boek om samen te vatten. De kracht ligt in de knap geschreven verhalen en de manier waarop de auteur die samensmeedt tot een (persoonlijk) beeld van de ontwikkeling van China.

Oncontroleerbare bronnen, overtuigend beeld

Hier ligt meteen een beperking van het boek. Als lezer moet je het doen met de verhalen van de auteur en zijn interpretaties. Hij geeft je daarbij erg weinig context: vaak is niet te na te gaan wanneer de gesprekken plaatsvonden en waar,  of wie er verder bij aanwezig waren. Evenmin is duidelijk wie met zijn of haar echte naam wordt geciteerd, wie onder pseudoniem. Van de meer wetenschappelijk bronnen (boeken, hoogleraren) waarmee Garschagen zijn interpretaties onderbouwt, zijn geen directe verwijzingen te vinden. Ook die bronnen zijn moeilijk te controleren. Zelf geeft hij overigens aan dat hij zich, om zijn bronnen te beschermen, wel enige vrijheden heeft veroorloofd, zoals het samenvoegen van reële personen tot één fictief persoon. Het had de auteur gesierd als hij in dit boek meer inzicht had gegeven in de manier waarop zijn data tot stand zijn gekomen en hoe hij deze tot een beeld heeft samengevoegd.

Van belang is in dit verband dat zijn vertrek bij de NRC in 2017 te maken had met journalistieke onregelmatigheden. Het was nuttig geweest als Garschagen in dit boek de twijfels had kunnen wegnemen die deze gang van zaken van toen nog steeds kan oproepen. Op zich verdient het boek dit: het is echt goed geschreven, het gaat over de goede dingen en ook waar ik het niet met hem eens ben, vind ik dat hij een krachtig en uitdagend beeld van China neerzet. Lees en oordeel zelf.

De Chinese Droom: wedergeboorte van en ongenaakbare supermacht, Oscar Garschagen, Uitgeverij De Geus april 2019, e-book €11,99, paperback €20,00, ISBN 978 90 445 4159 5.