De Chinese economie in grijstinten

Mythen en zwart-wit beelden

Professor Haico Ebbers schreef een omvangrijk boek (meer dan 500 pagina’s) over China, waarin hij zijn kennis en ervaring van meer dan vijfentwintig jaar als hoogleraar in China en Nederland (Nyenrode) heeft neergelegd voor wie in de (economische) ontwikkeling van dit land geïnteresseerd is: niet alleen zijn eigen studenten, maar ook een ruimer geïnteresseerd publiek.

Op het ogenblik vindt – zie elders op China2025.nl – een vaak verhit debat plaats over de politieke en economische ontwikkelingen in China en de westerse reactie daarop. Eenzijdige teksten met stevige standpunten doen het daarin goed, maar hoeveel inzicht geven die nu echt? Ebbers wil een alternatief bieden in de vorm van een ‘eclectische’ tekst, waarin niet de zwart-wit beelden, maar de grijstinten van de realiteit tot hun recht komen. Daarin biedt hij geen eigen stevige standpunten, maar probeert hij vooral gegevens en analyses te laten spreken uit internationaal gepubliceerd onderzoek in combinatie met zijn eigen jarenlange ervaring.

Unraveling Modern China gaat vooral over economische onderwerpen, met aandacht voor de culturele, politieke en sociale context. Geordend in drie delen komt de ontwikkeling van China tot nu toe aan de orde (deel I), de voornaamste uitdagingen waarvoor de Chinese economie zich gesteld ziet (deel II) en een blik op de integratie van China in de wereldeconomie (deel III).

Elk van de negentien hoofdstukken wordt geopend met een veelgehoorde misvatting (mythe) over de Chinese economie. Zo opent hoofdstuk 10 met de mythe dat de groei van China in de afgelopen jaren vooral op de export gebaseerd is geweest. Dat blijkt niet het geval te zijn. De groei van de binnenlandse consumptie is veel belangrijker. En hoofdstuk 16, om een ander voorbeeld te noemen, begint met de mythe dat China bezig is ‘westers’ te worden. De realiteit is dat China bezig is zijn confuciaanse cultuur te versterken.

De waarheid over China ligt in het midden

Wie van Ebbers een stevig alternatief verwacht voor de nogal eenzijdige beelden die nu in de politiek (bijvoorbeeld bij Trump en zijn adviseurs) ontstaan, komt bedrogen uit. In elk hoofdstuk presenteert de hoogleraar onderzoek dat in verschillende richtingen wijst. Hij laat herhaaldelijk zien dat eenvoudige waarheden over China niet deugen. Het gaat niet om of-of maar om en-en, als we China willen begrijpen.

Auteur Haico Ebbers

China is een land van contradicties. Het is zowel gecentraliseerd als gedecentraliseerd, het is zowel een door de staat als door de markt gedreven economie, het heeft zowel een laag aandeel van consumptie in het nationaal inkomen als de een zeer sterk groeiende omvangrijke consumptie. Dit soort contradicties moet je begrijpen als je met China te maken hebt. Daarbij is het ook nog eens een zeer snel veranderend en extreem groot land, wat een eigen dynamiek geeft aan zaken. En in zo’n situatie liggen misvattingen voor de hand.

Ebbers bestrijdt die misvattingen door gedetailleerde analyses en gegevens. Het resultaat daarvan is geen eenvoudig beeld en dat maakt het, los nog van de omvang van het boek, moeilijk om een samenvatting van de inhoud te geven.

Een gematigde en positieve kijk op China

Zouden we de visie van Ebbers toch moeten samenvatten, dan zouden we schrijven dat hij een gematigd en positief beeld geeft. Waar velen in de meer polemische literatuur doemscenario’s en bedreigingen zien, benadrukt Ebbers de rationele en stap-voor-stap aanpak van de Chinese leiders en de positieve effecten die deze heeft op de eigen bevolking en de wereldeconomie.

Hij noemt grote problemen, zoals de schuldenlast van staatsondernemingen en lokale overheden, maar spreekt ook vertrouwen uit in het vermogen van de Chinese politiek om deze zaken aan te pakken. Hardnekkige problemen zoals corruptie, zullen volgens Ebbers niet snel verdwijnen; we zullen ze gewoon moeten accepteren als onderdeel van het gehele plaatje. Ook over de integratie van China in de wereldeconomie en de regelgeleide instituties, is Ebbers veel positiever dan je zou verwachten op grond van huidige schermutselingen in de internationale verhoudingen.

De argumenten van zijn tegenstanders?

Juist omdat Ebbers hier vaak afwijkt van wat we in veel andere publicaties en de media lezen, is het jammer dat hij weinig specifieke aandacht schenkt aan de argumenten van degenen die in zijn ogen ‘mythen’ over China verspreiden. Ik zie geen verwijzingen naar recente publicaties van specialisten op het gebied van internationale geopolitiek en veiligheid die in China een grote bedreiging zien. Ik was benieuwd geweest in de argumenten van Ebbers, bijvoorbeeld ten opzichte van wat iemand als Rob van Wijk bij ons beweert.

Jammer ook dat er weinig aandacht is voor auteurs die anders dan Ebbers van mening zijn dat de westerse wereldorde ten einde is, en wordt vervangen door een heel ander systeem onder Aziatische leiding. Maar de gedachte dat de waarheid in het midden ligt leidt helaas tot een verwaarlozing van deze andere, evenzeer belangwekkende visies ten opzichte van China. En de vele redeneringen in termen van enerzijds-anderzijds, maken het heel lastig om te ontdekken waar de auteur zelf echt staat.

Sterk in economisch detail

Is een uitgesproken visie niet wat je van Ebbers mag verwachten, de kracht van het boek ligt in de rijkdom van de gepresenteerde gegevens en analyses op economische thema’s. Daar vormt het boek een bron van detailkennis die je elders niet gemakkelijk bij elkaar zult vinden.

Minder overtuigend is het boek waar het over cultuur, politiek en samenleving gaat. Zo rust het beeld van de Chinese cultuur in het boek sterk op verouderd onderzoek en het officiële cultuurbeeld dat door de machthebbers in China wordt gepropageerd. De verbinding tussen economie en geopolitiek, waarover de laatste jaren veel is gepubliceerd, komt er bekaaid af en het beeld van het politieke systeem van China is oppervlakkig.

Voor wie is het boek?

Het boek is bedoeld voor een breder publiek dan alleen studenten. En het bevat veel wat ook ondernemers, managers en beleidsmakers zou moeten interesseren. Toch is het de vraag of de bredere doelgroep bereikt wordt: de omvang van het boek en de leerboekachtige schrijfstijl maken het minder aantrekkelijk buiten de klas. Verder is het helaas in een nogal stroef en niet altijd foutloos Engels geschreven dat niet tot lezen uitnodigt. Desalniettemin verdient het boek aandacht van wie naar genuanceerde en gedetailleerde kennis over de Chinese economie zoekt.