Nederlands China-beleid in een gepolariseerde wereld

Binnen twee maanden na publicatie van de Nederlandse China strategie waren zowel minister Blok van Buitenlandse Zaken als premier Rutte in Beijing. Binnen twee weken na publicatie ontving de premier met drie ministers en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven vice-president Wang Qishan in Den Haag. En hoewel er openlijk niet zoveel over het nieuwe assertieve China beleid van Nederland werd gezegd, maakt het wel duidelijk dat beide landen de relatie goed willen houden.

En dat is nog een hele toer, nu grote delen van de wereld China bekritiseren. Vanwege vermeende spionage via Huawei, vanwege de mensenrechten van Oeigoeren, vanwege invloeden van het Chinese militaire apparaat in wetenschappelijk onderzoek, vanwege de ambitieuze toekomstplannen. En nog een hele waslijst aan onderwerpen.

De woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei een dag na de presentatie van de Nederlandse  notitie: ‘China vindt dat beide landen hun best moeten doen om het onderlinge vertrouwen te versterken. Dat is beter dan te buigen voor externe druk die de relatie negatief beïnvloed’. Daarmee werden twee zaken meteen duidelijk: geen openlijke reactie op de inhoud, en een poging om Nederland los te zingen van de ‘externe druk’: de VS en de rest van de EU. Wat er achter de schermen besproken is tijdens bovengenoemde ontmoetingen is niet duidelijk.

Het nieuwe Nederlandse beleid

Wie het woord strategie zoekt in de notitie van het kabinet komt steeds uit bij de eerder dit jaar gepubliceerde China strategie van de Europese Commissie. Het Nederlandse document is dan ook geen strategie. Er staan geen duidelijke handelswijzen in die gevolgd moeten worden als er problemen ontstaan. Dat is veelzeggend want daarmee wordt veel ruimte gelaten voor dialoog.

Wel beschrijft de notitie de opkomst van China, de toenemende mate van vervlechting met Europa en Nederland op tal van terreinen. De begrippen assertiviteit en de oproep ‘om niet naïef te zijn’ vormen de krachtigste pijlers onder het nieuwe beleid.

Dat is ook Bram van Ojik, Kamerlid voor Groen Links opgevallen. Hij constateert in een publieksdebat vlak na de presentatie dat er ‘geen ongemakkelijke keuzes’ worden gemaakt door de Nederlandse regering. Bijvoorbeeld wanneer economische belangen opgeofferd zouden kunnen worden voor mensenrechten of om kritiek op inmenging in onafhankelijke wetenschap door China te ondersteunen met maatregelen. Zijn boodschap: als je jezelf serieus neemt kun je niet altijd de kool en de geit sparen.

En een aantal dilemma’s ligt al voor: moet Nederland voorstander zijn van fusie van grote Europese bedrijven (Siemens  en Alstom of Tata en Thyssen Krupp) omdat die bedrijven dan op wereldschaal beter kunnen concurreren? Tot nu toe lijken de Europese mededingingsregels dat onmogelijk te maken. Of moeten landen in Oost Europa en de Balkan snel tot de EU worden toegelaten om zo de invloed van China en Rusland in die landen te verminderen?  Uitbreiding van de EU is tot nu toe niet bespreekbaar voor de regering en een groot deel van de kamer. Dat belooft een pittige discussie straks in de Tweede Kamer over het Nederlandse China beleid.

Geopolitieke situatie, veiligheid

Het beeld van China is in de recente jaren sterk veranderd. Het beleid van president Trump is daar een grote katalysator in. Door handel en veiligheid, techniek en spionage, achterdocht en concurrentie steeds weer met elkaar te verbinden zijn de internationale verhoudingen op scherp gezet. Niet alleen is er een handelsoorlog, maar staat de internationale samenwerking op veel meer terreinen onder druk. De Verenigde Staten dwingt de Europese Unie tot kleur bekennen, maar is zelf onbetrouwbaar en onvoorspelbaar op veel gebieden. En dus is van een gezamenlijk China beleid van de twee grote Westerse blokken geen sprake.

China expert Mat Ferchen constateert bij een bijeenkomst op de Amerikaanse ambassade in Den Haag dat de traditionele Atlantische dialoog lijkt op te drogen. Politici van beide kanten van de oceaan praten niet meer over hun gezamenlijke visie op de wereld, en ambtenaren en beleidsmakers durven het niet meer als gevolg van gebrek aan politieke dekking en verdeeldheid. Dat brengt ook het internationale bedrijfsleven in een ingewikkelde positie. Europese en Amerikaanse bedrijven voelen niets voor meer isolationisme en handelsconflicten maar willen wel politieke steun voor het verkrijgen van een eerlijker positie op de Chinese markt. Maar vanwege de verdeeldheid in het Westen blijft die uit. Dat is ook in China opgemerkt, zegt Ferchen.

Europese verdeeldheid

De Verenigde Staten willen via Make America Great Again de positie als grootmacht behouden. Ook al lijkt de presidentskandidaat Trump voor zijn herverkiezing de slogan om te vormen tot Keep America Great. Waarmee hij luid en duidelijk suggereert dat het al in zijn eerste termijn gaat lukken om de Verenigde Staten als onomstreden wereldleider te positioneren.

China spreekt duidelijk de ambitie uit om via China 2025 wereldleider te willen zijn op tal van gebieden. Ook al spreekt het Chinese leiderschap er de laatste tijd niet meer zo veel over om verdere provacatie van de VS te vermijden, de ambitie staat overeind. Via het Nieuwe Zijderouteprogramma werkt het land aan een sterk internationaal netwerk, in Azië maar ook in de rest van de wereld.

En Europa? Europa had het afgelopen decennium de Europa 2020 strategie. Via die strategie zou de Unie voorop moeten lopen in de wereld op economisch gebied en met meer scholing en innovatie koploper zijn in het veilig stellen  van de sociale markteconomie voor de toekomst. Het klimaat zou worden aangepakt en armoede uitgebannen. Hoewel op sommige onderwerpen wel wat is gebeurd, en het bijna 2020 is, heeft niemand het meer over deze grote strategie voor een grootse Europese toekomst.

In naam en doelstelling verschillen de ambities tussen de machtsblokken eigenlijk niet zo gek veel van elkaar, al is hun uitgangspositie natuurlijk anders. Wat ze delen is dat ze worstelen met de rol van technologie in het vooruitgangsdenken. Wie controleert de technologie van de toekomst, wat zijn de implicaties voor onze veiligheid? En is het haalbaar om nationale grenzen te trekken om principes en uitgangspunten terwijl de productieketens van goederen en diensten steeds internationaler zijn geworden? En met de cloud al nauwelijks meer onder nationale wetgeving te vangen lijkt.

Het lijkt er sterk op dat China en de Verenigde Staten de handschoen oppakken en druk aan de slag zijn terwijl Europa nog wat ogenknipperend aan de zijlijn staat. De China notitie van het Nederlandse kabinet stelt een aantal goede vragen, nu de (Europese) antwoorden nog.

 

Dit artikel is het vijfde in een korte serie over de China-notitie die het kabinet in mei presenteerde. Deze weken behandelt een aantal China2025.nl bloggers hun visie en verschillende aspecten gerelateerd aan dit beleid. Lees ook de eerdere blogs in deze serie: “Twee misvattingen over China”, “Amerika valt aan, Europa worstelt”, “De China-strategie is geen strategie” en “Gezamenlijk optreden voor stabiliteit“.