Dertig eeuwen Chinese poëzie

Al lezend in mijn draagstoel viel ik overdag in slaap
En dromend schrok ik van de golven die mijn bootje schokten.
Weer wakker had de wind de bladen van mijn boek verwaaid
En bleek ik niet te weten waar ik was gebleven.

Yang Wanli (1127-1206)

Dit is mij dus ook overkomen: in slaap gevallen terwijl ik dit boek, Dertig eeuwen Chinese poëzie, aan het lezen was. Helaas bevond ik mij niet in een draagstoel op een bootje ergens ten tijde van de Chinese Song dynastie, maar ergens op een balkon in een drukke stad.

Feit blijft dat eeuwen geleden iemand hetzelfde overkwam en besloot van zo’n klein, nietszeggend voorval een gedicht te maken. En bijna duizend jaar later is er een lezer die bij het lezen van dit gedicht even een gevoel van herkenning heeft: de lichte frustratie van niet weten waar je bent gebleven in een boek gecombineerd met het fijne gevoel achteraf dat je in slaap bent gevallen terwijl je eigenlijk het boek niet kon wegleggen.

Fris, representatief en divers

Dit is precies wat een groot deel van de Chinese dichters als doel voor ogen had: het opwekken van een gevoel gelijk aan wat de dichter op dat moment voelde, hoe groot de scheiding in tijd of plaats ook mocht zijn, Wilt Idema, de vertaler en bloemlezer van dit boek, benoemt in de inleiding dat juist dit aspect van veel Chinese poëzie ervoor zorgt dat veel gedichten nog steeds direct en fris overkomen: soms kan je niet geloven dat een gedicht al eeuwen oud is, zo modern voelt de thematiek en directe verwoording daarvan aan. Idema weet veel van die frisheid te behouden in zijn vertalingen, wat geen sinecure is. Hij heeft ervoor gekozen de gedichten niet op rijm te vertalen, hoewel de meeste poëzie wel rijmde in het origineel. In plaats daarvan is hij metrisch heel secuur geweest in zijn vertalingen, met als gevolg dat de gedichten erg lekker lopen in het Nederlands.

Auteur Wilt L. Idema

Niet alle gevoelens beschreven in de gedichten zijn herkenbaar. Er zijn ook veel gedichten die gaan over gefnuikte ambtelijke carrières, een veel voorkomend probleem onder Chinese dichters, voor een groot deel mannen met een carrière in het ambtelijk systeem van het Chinese keizerrijk. Ook als een gedicht ogenschijnlijk gaat over een echtgenote die wordt genegeerd door haar man, wist een Chinese lezer uit die tijd dat de dichter zich vereenzelvigde met de echtgenote en dat met de man de keizer werd bedoeld, die blind was voor het talent van de dichter als ambtenaar.

Het is lovenswaardig dat Idema ervoor gekozen heeft in zijn keuze van gedichten niet alleen die gedichten te selecteren waarvan hij wist dat de thematiek de moderne Nederlandse lezer zou aanspreken. 30 Eeuwen Chinese poëzie is er goed in geslaagd een representatief beeld te geven van verscheidenheid van drie millennia aan Chinese poëzie. Niet alleen kiest Idema ervoor om qua thematiek zo veel mogelijk van deze verscheidenheid te laten zien, ook kiest hij ervoor het brede scala aan Chinese dichtvormen ten toon te spreiden. Daarom vind je in deze bloemlezing ook een aantal voorbeelden van fu-poëzie. Deze poëzievorm kenmerkt zich door zijn lange, waar mogelijk uitputtende omschrijvingen van dingen en dieren zoals bijvoorbeeld een papegaai, een schedel of een nachtmerrie. Het levert gedichten op die je eerder interessant zou noemen dan bijzonder fraai.

Bijzondere rol voor vrouwelijke dichters

Idema heeft ook gekozen om veel vrouwelijke dichters op te nemen.

In de Chinese literaire traditie is het werk van vrouwelijke dichters schaars, gewoonweg omdat ze uitgesloten waren van een ambtelijke carrière die toegang gaf tot de sociale kringen waarin het gebruikelijk, bijna vereist om poëzie te schrijven. Gelukkig zijn er uitzonderingen en hebben we de prachtige ci-gedichten van Li Qingzhao (1084-ca.1151) die het geluk had in een familie geboren te worden waarin ook vrouwen leerden lezen en schrijven. Ons geluk is dat wij daardoor nog steeds ontroerd kunnen raken bij het lezen van Li’s prachtige ci-poëzie met regels zoals:

Ik zoek en zoek en speur en speur
Maar koud zo koud en kil zo kil
Die trieste triestheid, bange bangheid, droeve droefheid.

die ook in vertaling met een simpel stijlmiddel als herhaling even krachtig aankomen als in het origineel. Naast Li Qingzhao, die eigenlijk niet kán ontbreken in een bloemlezing van Chinese poëzie zijn ook gedichten opgenomen van vrouwen die eerder bekend staan om andere dingen, zoals de revolutionair en feministe Qiu Jin. Maar ook Ni Ruixuan, iemand waarvan ik niet eerder gehoord, is vertegenwoordigd met een drietal pareltjes van gedichten.

Chinese poëzie in brede zin

Idema heeft eerder een bloemlezing gemaakt van Chinese poëzie, Spiegel van de Chinese Poëzie, inmiddels al dertig jaar oud, en dit boek is een herziene en uitgebreide versie daarvan. Er is gekozen om meer vrouwelijke dichters op te nemen en ook zijn er meer gedichten van dichters uit de Ming en Qing dynastie opgenomen, die er in de Spiegel nogal bekaaid vanaf kwamen. Een fascinerende toevoeging zijn bijvoorbeeld de gedichten van Huang Zunxian (1848-1905), die behoorde tot de eerste lichting van Chinezen die als diplomaat naar het buitenland afreisde en daar van verbazing in verbazing viel – zoals valt te lezen in zijn gedichten over de verkiezingen in de VS en de Eiffeltoren. Hoewel het niet de mooiste gedichten oplevert in dit boek, is het interessant om door Chinese ogen naar het 19ᵉ eeuwse westen te kijken om te zien wat Huang Zunxian opviel, en wat hij de moeite waard om zijn Chinese lezerspubliek mee te vermaken en informeren.

Ook Idema slaagt erin met deze bloemlezing de lezer te vermaken én te informeren. 30 eeuwen Chinese poëzie is geen parade van het beste van het beste van de Chinese poëzie, maar geeft juist een volledig overzicht van hoe breed de Chinese poëzie is. Niet alle gedichten zijn van de allerhoogste kwaliteit, en dat is een bewuste keuze. Maar ook de minder mooie gedichten zijn duidelijk gekozen omdat ze andere kwaliteiten hebben: ze zijn buitenissig, vertellen interessante verhalen of ze zijn gewoon humoristisch. Een heerlijk boek om door te bladeren op zoek naar die gedichten die je aanspreken en mee in slaap te vallen op een balkon.