Volgende maand wordt in Hong Kong een nieuwe CEO, stadbestuurder, aangewezen. Dat zal niet Carry Lam zijn: de huidige bestuurder heeft bekend gemaakt niet beschikbaar te zijn voor een volgende termijn. De aanloop naar haar verkiezing, in 2017, was het begin van de protesten, die uiteindelijk resulteerden in de invoering van de nationale Veiligheidswet op 1 juni 2021.

Paraplubeweging

Ik zal nooit vergeten hoe in het kader van de Paraplurevolutie in 2014, het stadscentrum van Hong Kong geel kleurde door ‘Yellow Umbrella’s’, en gedurende 76 dagen bezet was door gedisciplineerde en even vastberaden studenten. Zij waren de straat opgegaan toen Beijing aankondigde dat de nieuwe CEO van Hongkong vrij gekozen zou mogen worden door Hong Kongers, maar dat Beijing zou bepalen wie de kandidaten zouden zijn.

Op dat moment werd duidelijk hoe Beijing aankijkt tegen het principe dat werd vastgelegd 1997, toen Hong Kong door de Britten, na 150 jaar koloniaal bewind, teruggegeven werd aan China. “Eén land, twee systemen” luidt dat principe. Voor China ligt het accent op dat ene land, voor Hong Kong op de twee systemen: het autoritaire van China en het democratische van Hong Kong.

Uiteindelijk gingen de studenten weer naar huis en een kiescommissie koos Carrie lam, precies zoals Beijing wenste. Zoals te verwachten was zij vanaf dag één gehoorzaam aan Beijing. Geleidelijk aan verdwenen democratische rechten en vrijheden en kreeg China, geruisloos, steeds de ruimte de grens tussen die twee systemen te verleggen.

Uitleveringswet

Maar niet alles liep op rolletjes.

En Mevrouw Lam maakte (inschattigs)fouten. Zo wilde ze in 2019 een wet invoeren waardoor uitlevering van ingezeten van Hongkong mogelijk zou worden. Ook aan China. Daarmee kwam een van de belangrijkste verschillen tussen het systeem van China en dat van Hongkong te vervallen: de zekerheid van onafhankelijke rechtspraak. Want we uitgeleverd zou worden aan China, zou niet kunnen rekenen op een onafhankelijke rechtspraak en daar tot de doodstraf veroordeeld kunnen worden.

Ook de trouwe aanhang van mevrouw Lam, en Beijing supporters gingen in protst tegen dat voorstel de straat op. Hiermee zou Hong Kong haar status als scharnier punt Oost en West en interessante vestigingsplaats voor het internationale bedrijfsleven en bancaire sector verliezen.

De protesten liepen uit de hand. Mevrouw Lam werd in het geheim regelmatig op het matje geroepen in Beijing. Ze zou regelmatig in tranen uitgebarsten zijn daar op dat matje, maar men had consideratie. Met haar en met Hong Kong. Tot de deelraadsverkiezingen van november 2019. Toen wonnen de democratische kandidaten maar liefst 17 van de 18 deelraden. De maat was vol. Een half jaar later, op 1 juli, de nationale dag van Hong Kong, werd vanuit Beijing de Nationale Veiligheidswet ingevoerd in Hong Kong. De wet stelt alle staatsondermijnende activiteiten strafbaar en daaronder worden genoemd: daden van opruiing, van afscheiding, van terrorisme en van buitenlandse inmenging.

Zelfcensuur

Sindsdien durft niemand nog de straat op te gaan om te protesteren – je wordt meten opgepakt. Op scholen, inclusief de internationale, zijn bibliotheken uitgekamd en alle boeken van of over Martin Luther King,  Nelson Mandela en Mahatma Ghandi verwijderd. Zij zetten immers aan tot opruiing. Onafhankelijke media werden binnen gevallen en gesloten met als gevolg dat zelf censuur door vrijwel iedereen die ik ken wordt toegepast.

En wie kan, verlaat Hong Kong

Het Verenigd Koninkrijk steekt terecht de hand in eigen boezem. Chris Patten, die Brits gouverneur was ten tijde van de overdracht, zegt dat ‘met de kennis van nu’, hij inziet dat hij krachtiger had moeten onderhandelen met China, onder meer over de interpretatie van het principe ‘Eén Land, Twee Systemen’. De Britten hebben toelating tot het Verenigd Koninkrijk op grond van de British National (Overseas) Passports uitgebreid en vereenvoudigd.

Vertrek rechters

Opmerkelijk is ook dat eind maart twee Britse rechters van het Hong Kongse Hooggerechtshof hun functies hebben neergelegd. Hun motivatie: we kunnen ons werk niet meer in vrijheid doen, nu burgerrechten en vrijheden zoals vrijheid van meningsuiting in Hong Kong steeds meer onder druk komen te staan. Ze zeggen niet langer ‘een ondemocratisch regime te willen legitimeren’. Een opvallende breuk met het verleden: sinds 1997 maken Britse rechters deel uit van het Hong Kongse rechtssysteem om zo transparante rechtspraak te garanderen.

Mevrouw Lam zegt dat hun beslissing niets te maken heeft met de invoering van de Veiligheidswet, maar de rechters zelf zijn duidelijk over hun motivatie.

Volgende maand bij de verkiezing van de CEO zal het centrum van Hong Kong niet bezet worden door studenten met gele paraplu’s. De kiescommissie bestaande uit 1500 overwegend Beijing welgezinde leden, zal in overgrote meerderheid de kandidaat aanwijzen die de voorkeur van Beijing geniet. En zo verliest Hong Kong dat, wat haar tot zo’n uniek deel van het grote China maakte: democratische waarden en vrijheden.