In 2007 pleegde Zhang Shuhong zelfmoord. Hij was de eigenaar van de onderneming die Mattel speelgoed had geleverd waarbij giftige, loodhoudende verf was gebruikt. Het was één van de vele schandalen met de kwaliteit van producten en sjoemelende ondernemers die in de westerse pers werden gerapporteerd. Wat vinden Chinese managers nu van deze meneer Zhang? Ik besloot dat aan de studenten te vragen in mijn twee MBA-klassen in Nanjing, toen ik daar voor het Sino-Dutch Centre lesgaf. Ik had een inleiding over zakelijke ethiek gegeven met een aantal eisen die we aan een ethische beslissing stellen. We hadden ook gepraat over de klassieke Chinese opvattingen over leiderschap. Nadat ik de studenten een aantal verschillende bronnen over de casus had laten lezen, vroeg ik hun: ‘Vind je meneer Zhang een goed of een slecht mens?’.

Wat is een goed mens?

Vrijwel unaniem kwam in de twee groepen het antwoord dat hij een goed mens was. De voornaamste redenen daarvoor waren dat hij altijd goed voor zijn medewerkers had gezorgd, dat dankzij hem de werkgelegenheid was gegroeid. Heel positief vonden de studenten ook dat Zhang altijd klein was blijven wonen, nooit veel voor zichzelf had geëist en alle winst had geïnvesteerd in het bedrijf. Eenvoud, spaarzaamheid en zorg voor zijn mensen kwamen dus als kernwaarden naar voren waarop de studenten de CEO beoordeelden, van wie zij wisten dat hij, waarschijnlijk willens en wetens, de gezondheid van kinderen in Amerika en Europa in gevaar had gebracht.

Confucius springlevend!

De Confuciaanse waarden bleken dus nog springlevend bij deze jonge managers die aan de MBA-cursus meededen. Zorg voor de ondergeschikte, in ruil voor diens toewijding en respect, blijft ook in deze tijd de kern van de arbeidsverhouding. In het ‘verticale collectivisme’ van de Chinezen kijkt men altijd eerst binnen en dan buiten, eerst omhoog en dan pas opzij. Meneer Zhang zorgde eerst voor zijn werknemers, daarna voor zijn zakenvrienden aan wie hij het contract voor verf gunde, zonder goed naar de kwaliteit te kijken, en pas in laatste instantie naar de belangen van Amerikaanse en Europese kleuters.

Heb uw naaste lief?

De neiging om je eigen familie voor te laten gaan zit ingebakken in de Chinese ethiek, waarin een Christelijk idee van de ‘naaste’ nadrukkelijk ontbreekt. Confucius praat over je vader en je broer als de eersten voor wie je respect moet hebben en over je kinderen als eersten voor wie je moet zorgen. Ook al vergeten Christenen dit vaak in de praktijk, in theorie is elke naaste net als jijzelf naar het evenbeeld van God geschapen en dat schept verplichtingen. Daarom mag je dus niet met loodverf knoeien ook al ken je de mensen niet!

Internationaal denken: universeel

Het internationale denken over zakelijke ethiek is van oorsprong westers en daarom ‘universalistisch’: de eigen familie gaat niet voor. Dat begrepen mijn studenten ook heel goed toen ik hun vroeg het gedrag van meneer Zhang met hedendaagse ethische maatstaven te beoordelen. Hij had, ook volgens hen, verkeerde beslissingen genomen, te weinig van deskundigheid gebruik gemaakt, zijn kwaliteitscontrole was niet in orde en hij had de belangen van centrale ‘stakeholders’ te weinig meegenomen. Ook de Chinese managers begrepen dus wel dat er ethisch het nodige aan te merken viel op deze man. Sommigen vonden zijn zelfmoord wel heel goed, omdat hij daarmee de verantwoordelijkheid op zich had genomen, anderen vonden dit juist laf omdat hij de verantwoordelijkheid ermee ontvluchtte. De voordelen van het westerse denken voor de Chinese positie werd trouwens ook door velen herkend: op grond van ons denken is immers het optreden van Mattel ook niet ethisch geweest. Door de Chinezen zo klem te zetten bij het reduceren van hun kosten, hebben ze onethisch gedrag uitgelokt en ook dat is de Amerikanen aan te rekenen. Goed gezien!

Chinees groepscentrisme: beste tijd gehad

Ik denk persoonlijk dat het oude op de eigen groep gerichte denken van de Chinezen geen goede basis kan zijn voor de volgende stap in hun ontwikkeling. Nu zij volledige en volwaardige partners worden in de internationale economie zullen zij het principe ‘eigen familie eerst’ achter zich moeten laten. Dit zal echter niet zomaar gebeuren, zoals de activiteiten van China in Afrika laten zien. Collectief eigenbelang blijft een sterke drijfveer met een paar duizend jaar geschiedenis.