Portret van Ellen Thorbecke (1902-1973); Fotograaf onbekend

Sommige fotoarchieven, hoe klein dan ook, zijn als kostbare parels bewaard gebleven en kunnen decennia later worden ontsloten voor het publiek. Met het verstrijken van de tijd wordt vaak pas duidelijk wat de daadwerkelijke waarde ervan is.

In het voorjaar van 2014 drong tot me door dat het archief van Ellen Thorbecke (geboren Ellen Kolban, 1902-1973) zo’n parel is. Tijdens mijn onderzoek naar de geschiedenis van Chinese fotoboeken had ik mijn oog laten vallen op haar prachtige publicaties Peking studies (1934) en People in China (1935), die ze maakte in samenwerking met illustrator en schilder Friedrich Schiff.

Deze ‘no-brainers’, zoals mijn co-auteur en bekend fotograaf en verzamelaar Martin Parr de boeken kwalificeerde, waren zo hoog van kwaliteit dat we ze ondanks de hoge vraagprijs direct aanschaften om verder te bestuderen. Samen met twee van haar andere titels werden ze opgenomen in onze overzichtspublicatie The Chinese Photobook, from the 1900s to the Present (2015). Een record voor een individuele fotograaf. En een eer die Thorbecke slechts deelt met de befaamde Chinese fotograaf en tijdgenoot Lang Jingshan.

Twee werelden / Dong Si-boog, Beijing, China (1931-1934) © Ellen Thorbecke / Nederlands Fotomuseum

Straatbeelden van China

In 1931 vertrekt Ellen Thorbecke vanuit Berlijn naar China, om daar herenigd te worden met haar geliefde Willem Thorbecke, die daar als gezant is aangesteld. Voor deze reis schaft ze haar eerste camera aan. Zij verblijft daar als correspondent van Berlijnse kranten. Ter illustratie van haar artikelen maakt ze een reeks portretten en straatbeelden op het Chinese platteland en in de steden Beijing, Shanghai en Hongkong.

Thorbecke was eigenzinnig, had een brede culturele en politieke interesse en was rijk gezegend met artistiek talent. Ze zocht tijdens de vrijzinnige jaren van de Duitse Weimarrepubliek haar eigen weg en streefde een maatschappelijke carrière na. Ze realiseerde diverse fotoboeken, waarbij zij zelf de teksten schreef en de Oostenrijkse kunstenaar Friedrich H. Schiff aanvullende cartooneske tekeningen en aquarellen maakte. Van huis uit journalist ontwikkelt Thorbecke zich tot meeslepend fotograaf die haar foto’s voorziet van betrokken observaties over de mensen en plekken waar ze komt.

De tentoonstelling presenteert foto’s die verhalen over de veranderende identiteit van de jonge Chinese Republiek op het breukvlak van eeuwenoude tradities en westerse modernisering. Van beelden die verwijzen naar oude Chinese rolpatronen zoals gearrangeerde huwelijken op jonge leeftijd tot moderne portretten, waarin Thorbecke de nadruk legt op het verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid.

Middageten op de stoep, Beijing, China (1931-1934) © Ellen Thorbecke / Nederlands Fotomuseum

Hernieuwde belangstelling in Nederland en China

De positie van China in de wereld van vandaag is totaal op z’n kop komen te staan. Van opkrabbelende economie tot potentieel grootste wereldmacht. Deze veranderingen hebben grote invloed gehad op de herwaardering van het werk van Ellen Thorbecke. Niet alleen in Nederland is er meer belangstelling. Ook in de Volksrepubliek zelf is er vraag naar de schaarse beelden uit de dynamische decennia vóór de intrede van het communisme in. Een tijd waarin ‘East meets West’ een begrip was en ook de Chinese fotografie tot een kortstondige bloei kwam. Chinese verzamelaars van fotografie die ik op veilingen en antiekmarkten ontmoet, hebben een grote interesse in de jaren dertig, en niet zonder reden. In die jaren werden voor het eerst de contouren zichtbaar van een moderne Chinese identiteit.

Voor het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam heb ik de tentoonstelling Ellen Thorbeckes China samengesteld met zowel haar foto’s als haar fotoboeken (nog te zien tot 3 oktober 2021). De tentoonstelling vertelt het verhaal van een vrouw die een unieke positie in de internationale fotografie inneemt. Haar kleine maar buitengewone fotoarchief is één van de parels van het museum.

Bij de tentoonstelling verschijnt de monografie Ellen Thorbecke. Van Peking tot Parijs, die ik heb samengesteld in samenwerking met Rik Suermondt, kunsthistoricus en ontdekker van Thorbeckes archief. Het boek toont een zeldzaam beeld van het dagelijks leven in Beijing, Shanghai, Hongkong, Parijs en het Midden-Oosten in de jaren dertig en veertig. Plekken waar Thorbecke gedurende haar leven heeft gewoond en gewerkt en die de leidraad vormen van de publicatie.

Nu, 90 jaar na dato, werk ik net als Thorbecke als fotojournalist voor een krant en maak fotoboeken. Deze maand komt ook van dit werk dat ik de afgelopen 6 jaar kriskras door China maakte een nieuw boek uit: Real Dreams. Terugkerende thema’s in het werk zijn de gretige omarming van technologie, het veranderende politieke klimaat en de maakbaarheid van de fotojournalistiek. Ik hoop dat ik net zoals Thorbecke in staat ben geweest de tijdgeest van de afgelopen jaren op zo’n manier te vangen dat men er een eeuw later nog steeds van kan genieten.

Spread uit het boek Peking Studies (1934)

 

Klik op de foto’s voor een grotere afbeelding.

De tentoonstelling ‘Ellen Thorbeckes China’ is van 18 juni tot en met 3 oktober te zien in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Kijk voor meer informatie op de website van het Fotomuseum.