De Chinese geschiedenis vanuit vrouwelijk perspectief

De Chinese geschiedenis is veelvuldig besproken, vanuit verschillende invalshoeken. Amerikaanse historica Gail Hershatter voegt met haar nieuwste boek een verfrissend perspectief toe aan het bestaande aanbod: de Chinese geschiedenis vanuit de vrouw verteld.

Kennismaking met het vrouwelijke perspectief

Het uitgangspunt voor Hershatter om de Chinese geschiedenis op deze manier te vertellen, verwoordt ze als volgt:

Als we vrouwen centraal stellen in ons verslag van de afgelopen twee eeuwen in China, hoe verandert dat ons begrip van de geschiedenis? Ondanks onze gewoonte om het als een lopend verhaal te vertellen, voelde de Chinese geschiedenis niet hetzelfde voor een elite man uit de Yangtze River Delta, als voor een arme boerenvrouw uit het noorden.

Ze begint haar boek met de beschrijving van de eerste helft van de 19ᵉ eeuw vanuit de levens van twee vrouwen met verschillende achtergronden: de vrouw van een rijke ambtenaar die een complex huishouden met meerdere generaties leidt, en een boerenvrouw wiens weefactiviteiten essentieel waren om het familie-inkomen aan te vullen. Beide zijn samengestelde karakters, gebaseerd op historisch onderzoek over vrouwen uit deze periode. Het is een zeer leesbare start van de geschiedenis van 1800 tot heden.

Hershatter geeft zelf in de introductie en door het boek heen aan dat ze geenszins een volledig overzicht van 200 jaar Chinese geschiedenis kan geven. Ze erkent de blinde vlekken in de geschreven bronnen vanuit vrouwelijk perspectief waarop ze zich kan baseren, en geeft aan dat dit boek vooral bedoeld is als eerste aanzet, en als kennismaking met het vrouwelijke perspectief. De 45 pagina’s tellende referentielijst geeft genoeg inspiratie tot verder lezen.

Bijzondere Chinese vrouwen

Inspiratie tot verder lezen heb ik zeker gekregen na het lezen van dit boek. Zo wordt de autobiografie van Xie Bingying uitgebreid aangehaald, en staat nu op mijn leeslijst. Xie, geboren in de nadagen van keizerlijk China, rebelleerde al van kinds af aan tegen de opgelegde verwachting een goede moeder en huisvrouw te worden. Ze ontvluchtte een gearrangeerd huwelijk en maakte gebruik van een turbulente periode in de Chinese geschiedenis om zich tegen de gevestigde orde af te zetten, door als soldaat in het Nationale Revolutionaire Leger te vechten.

Xie is niet de enige bijzondere Chinese vrouw die wordt aangehaald. Een recenter voorbeeld is Fan Yusu, die haar harde leven als vrouwelijke migrantenarbeider in Beijing opschreef en online publiceerde, en daarmee in één klap beroemd werd. Fan hield als kind van buitenlandse literatuur, maar was gedwongen om te gaan werken in Beijing. Ze trouwde met een andere migrantenarbeider die haar misbruikte, en van wie ze twee dochters kreeg. In haar online debuut beschrijft Fan het leven van een vrouw aan de onderkant van de Chinese maatschappij.

En meer bijzondere vrouwen passeren de revue. Bijvoorbeeld Tang Qunying, die een prominent Nationalistisch partijlid tijdens een conferentie een klap in zijn gezicht gaf met een waaier, omdat hij tijdens de lobby vrouwenkiesrecht inruilde met een conservatieve tak van de partij. En Ding Ling, die de communisten aansprak op de idealen van de partij tegenover het daadwerkelijke leven van de leiders van de CCP, die er vaak jonge maîtresses op nahielden. Maar ook de Rode Lantaarns (Hóngdēngzhào); jonge plattelandsmeisjes die samen met de Boxers vochten en zouden kunnen vliegen, vijandelijke kogels met hun lichaam tegen konden houden en de doden tot leven konden brengen.

Net zo belangrijk zijn de levens van de onbekende, naamloze vrouwen de Hershatter opvoert. Tijdens hongersnoden waren families vaak gedwongen om dochters te verkopen als kindbruid. Tijdens oorlogen werd verkrachting ingezet als wapen om de maatschappij te ontwrichten. Vrouwen konden hun lichaam gebruiken om als courtisane of prostituee zichzelf en hun familie te onderhouden. Eeuwenlang hebben Chinese vrouwen niet het recht gehad om onroerend goed te bezitten of familiebezit te erven – wat ook in 2020 nog steeds nadelig uit kan pakken voor een vrouw tijdens een echtscheiding.

De helft van de hemel

De uitspraak “Vrouwen houden de helft van de hemel omhoog” wordt aan Mao Zedong toegeschreven. Hershatter ontkracht dit; volgens haar werd deze uitspraak voor het eerst in 1956 gepubliceerd in het Volksdagblad, en was het toen: “Vrouwen kunnen de helft van de hemel omhoog houden” – geformuleerd als potentieel in plaats van als geldende waarheid.

In Women and China’s Revolutions beschrijft en beargumenteert Hershatter dat Chinese vrouwen door de geschiedenis heen altijd méér dan de helft van de hemel omhoog hebben gehouden. In keizerlijk China werkten vrouwen vanuit huis aan goederen als kleding, geweven objecten en andere zaken voor verkoop, wat een onmisbare aanvulling op het gezinsinkomen was. Vrouwen vochten tijdens politieke revoluties en gingen tijdens en na de Industriële Revolutie in fabrieken werken. In hedendaags China zijn er net zoveel vrouwelijke als mannelijke migrantenarbeiders. De implementatie van de eenkindpolitiek ondervonden vrouwen letterlijk aan den lijve. Daarnaast lag de zorg voor huishouden en kinderen – nog steeds – doorgaans volledig bij de vrouw.

Van voetnoot naar uitgangspunt

Waar eerdere boeken over de Chinese geschiedenis waarin vrouwen centraal staan zich tot nu toe beperken tot een specifieke periode of een bepaalde vrouw, geeft Hershatter een beeld van 200 jaar Chinese vrouwen – maatschappij-breed. En waar de geschiedenis over zo’n lange periode in één boek lastig te vangen kan zijn, geeft Hershatter in nog geen 300 pagina’s een zo volledig mogelijk beeld. Ze weet de talloze bronnen die ze aanvoert om haar verhaal vorm te geven tot leven te brengen met anekdotes, voorbeelden en inzichten.

De vrouwen die Hershatter opvoert maken de geschiedenis tastbaar. Waar zij in andere geschiedenisboeken slechts een voetnoot zijn, geeft dit boek juist door de vrouwen centraal te stellen een verfrissend nieuwe kijk op de Chinese geschiedenis. Er is aanzienlijk minder geschreven geschiedenis over vrouwen dan over mannen – niet alleen in China. Dat maakt het des te belangrijker om de verhalen van vrouwen uit het verleden, in het heden te vertellen.

Hershatter doet dat met dit boek voor China. Women and China’s Revolutions verdient een groter publiek dan dat het waarschijnlijk zal vinden.

Women and China’s Revolutions, Gail Hershatter, Rowman & Littlefield september 2018, paperback €34,99, hardcover €85,00, ISBN: 9781442215689.