Buitenlander in ChinaDe afgelopen decennia is in China hu you, oftewel elkaar bedonderen, tot een kunst verheven. Veel Chinezen schijnen een soort trots te behalen uit het op een listige manier iemand een loer draaien, veelal met economisch gewin. Tegelijkertijd heeft het ook geleid tot een algeheel wantrouwen in de Chinese maatschappij. Een van de vormen van hu you waar ik zelf mee te maken heb gehad tijdens mijn tijd in China is het fenomeen ‘rent-a-laowai’ (‘laowai’ is een van de Chinese woorden voor buitenlander).

Mianzi

In China draait een hoop om aanzien, status en erkenning oftewel mianzi. Het is nog steeds vaak zo dat het hebben van buitenlandse klanten of werknemers een organisatie in China aanzien geeft, zeker buiten grote steden als Shanghai en Beijing.

Tijdens mijn werk voor een goed doel in Xi’an heb ik me wel eens afgevraagd of de betreffende organisatie mij en m´n collega-vrijwilliger misschien ook in dienst hadden om aanzien te hebben. Zo werd me een dag voor Car Free Day opeens verteld dat ik geïnterviewd zou worden door de lokale televisie in Xi’an. Als een gek verdiepte ik me nog snel even in de geschiedenis van Car Free Day in China en schreef een korte speech over het belang van een dergelijk evenement. Uiteindelijk zou dat volledig uit de opname geknipt worden en werden alleen onbenullige vragen als ‘hebben ze in jouw land ook auto’s?’ uitgezonden.

Een ander voorval betrof een opening van een ziekenhuis waarvoor ik uitgenodigd was. Ik had een tolk meenegenomen en werd bij aankomst als VIP behandeld, kreeg een bloem opgespeld en werd naar de tweede rij van de zitplaatsen geleid, terwijl ik ondertussen natuurlijk volop gefotografeerd werd. M’n tolk werd verzocht ergens achterin plaats te nemen.

Zonder er een woord van te verstaan moest ik ruim een half uur allerlei speeches aanhoren om vervolgens meegesleept te worden naar een vreetpartij met overheidsambtenaren, waarbij de baijiu (een smerig drankje met een alcoholpercentage van ruim 50%) natuurlijk rijkelijk vloeide. Tijdens een fondsenwervingsevenement werden ik en mijn collega-vrijwilliger uitgenodigd voor het maken van dumplings in een opvanghuis voor verstandelijk gehandicapte jongeren. Eenmaal daar aangekomen was er weer volop pers aanwezig die ons laowai op de gevoelige plaat wilde vastleggen en niet bijzonder veel interesse had in de jongeren.

En dan is er nog het fenomeen van positieve discriminatie van buitenlanders. In bepaalde bars in Xi’an waar we regelmatig een biertje gingen drinken kun je als buitenlander zo binnenlopen. Als Chinees kom je er echter zonder dure lidmaatschapspas niet in. Schijnbaar denkt de gemiddelde Chinees dat die buitenlanders veel geld te makken hebben en geeft de aanwezigheid van buitenlanders de bar aanzien, mianzi. Het kan echter nog erger. Er is een Chinese bar waar buitenlanders korting krijgen op de drank, terwijl de lokale bevolking de volle mep betaalt.

Rondhangen en blij kijken

Al snel begon ik me enorm te storen aan het moeten komen opdraven omdat je een blank gezicht hebt. Het is leeg en het voelde voor mij zelfs als een belediging. Ik was naar China gekomen om met mijn vakkennis wat bij te dragen en werd vervolgens alleen als een soort decoorstuk ingezet.

Maar niet iedereen is dezelfde mening toegedaan. Het inhuren van een laowai is zelfs big business in China. Stel je voor, je hebt een Chinees gezin en bezoekt een aantal scholen om te kijken welke de beste is voor je kinderen. Bij een van de scholen zie je een buitenlandse leraar en je denkt: ‘Wow, als deze school buitenlandse leraren heeft moet het wel een erg goede school zijn.’

Zonder verder te twijfelen schrijf je je kinderen in op deze school. Wat je echter niet weet is dat die laowai is ingehuurd. Hij heeft gereageerd op een oproep op een forum:

“Buitenlandse man gezocht – geen lesgeven nodig, gewoon wat rondhangen en er blij uitzien. Doen alsof je er werkt. Elke kleur is okay, zo lang je er maar niet Chinees uitziet. Een kleine kleuterschool net buiten Xi’an heeft haar officiële opening op 22 oktover (zaterdag) en ze willen dat een westerse man doet alsof hij daar werkt. Ze zullen je ophalen in een auto, naar de school rijden, je hangt wat rond en ziet er tevreden uit en daarna brengen ze je terug. Dat is alles.” De buitenlander die het niet zo nauw neemt met integriteit krijgt hiervoor 300 RMB betaald (35 Euro). Dat is ongeveer drie daglonen voor een lokale bewoner.

Regelmatig kwam ik op internet dit soort verzoeken tegen. Bijvoorbeeld een aanbod voor ‘caucasian models‘ om naar de andere kant van China gevlogen te worden en daar twee dagen rond te hangen bij de opening van een luxe appartmentencomplex. 1.500 RMB per dag, hotel en maaltijden inbegrepen. “Het enige dat je hoeft te doen is ergens gaan zitten en doen alsof je een klant bent of iemand die daar woont. Professionele ervaring in modellenwerk is niet nodig, we zoeken enkel mooie, lange, westerse vrouwen.”

Of stel je het volgende voor: je bent onderdeel van een overheidscommissie die uit drie projectontwikkelaars een leverancier moet kiezen voor een miljardenproject. Alle drie de kandidaten komen een presentatie houden en één van hen brengt een buitenlandse, schijnbaar gerenommeerde architect mee, die heeft meegewerkt aan het projectontwerp van deze kandidaat.

Je bent erg onder de indruk van hun samenwerking met deze internationale expert en besluit hen het project te gunnen. Je weet echter niet dat die buitenlander nul komma nul verstand heeft van architectuur. Hij is simpelweg ingehuurd door de kandidaat en ontvangt voor 5 minuten gelul in de ruimte 3.000 RMB (350 Euro); anderhalf lokaal maandsalaris.

Rent-a-laowai

Op internet nodigen bedrijfjes je uit om je als buitenlander bij hen te registreren. En ze winden geen doekjes om de bedoeling:

“We weten allemaal dat het in China soms aanzien geeft als je uit een ander land komt. Als je een buitenlander bent voegen we je graag toe aan onze database en zoeken we parttime “face jobs” voor je. Een face job is een klus waavoor je absoluut geen vaardigheden hoeft te hebben buiten vriendelijk zijn en een ’laowai’ zijn. Zo nu en dan willen bedrijven dat er een buitenlands gezicht naar een vergadering of bijeenkomst gaat of naar een officieel diner of officiële lunch, gewoon wat glimlacht naar de klanten en handjes schudt. Er zijn ook mogelijkheden voor mooie meiden en voor mannen die er goed uitzien in een pak. Dit is een fantastische manier om geld te verdienen in de avonduren of om door China te reizen en al je kosten betaald te krijgen terwijl je ook nog eens meer dan 1.000 RMB per dag verdient.”

Naast “face job” en “rent a laowai” staat dit soort praktijken ook bekend als “white guy window dressing” of “white guy in a tie”. Even Googlen op ‘rent a laowai’ en je vindt nog tientallen soortgelijke verhalen. Enkele jaren gelden werd zelfs een nieuwsuitzending op CNN gewijd aan dit fenomeen.

Met wat moeite kan ik nog begrijpen dat sommige buitenlanders meewerken aan dit soort praktijken, want het is snel verdiend geld. Ik heb een aantal van hen horen zeggen ‘ach, als ze elkaar willen bedriegen en ik kan daarmee een leuk zakcentje verdienen dan is dat niet mijn probleem’. Maar het is betreurenswaardig hoe sommige Chinese organisaties door middel van dit soort bedrog klanten moeten werven, projecten moeten winnen of aanzien moeten verkrijgen.