De laatste tijd is er veel te doen omtrent cultuurverschillen tussen Nederland en China. De belangrijkste oorzaak hiervoor was het conflict tussen ADO Den Haag en eigenaar Wang Hui. De meningen over de bewering dat de conflicten het gevolg waren van cultuurverschillen liepen uiteen. Aan de ene kant had je de voorzitter van de supportersvereniging die beweerde dat er geen cultuurverschillen bestonden omdat hij ‘nog steeds een patatje oorlog kon kopen, nadat een Chinees zijn favoriete snackbar had overgenomen’.
Aan de andere kant had je een leger aan China-deskundigen die in de media kwamen vertellen dat het allemaal kwam doordat we ons als Nederlanders niet verdiept hadden in de cultuur en manieren om respectvol om te gaan met Chinese zakenlieden. En dan had je nog een groepje mensen in het midden dat klaagde dat je alles wel op cultuurverschillen kon gooien.
Wat ik jammer vond was dat er een crisis bij een voetbalclub voor nodig was om het Nederlandse volk geïnteresseerd te krijgen in het thema. En dat het ADO-onderwerp überhaupt deel moest uitmaken van een verder interessante documentaire over de Chinese Wereldorde. En dat terwijl China steeds vaker investeert in het westen en ook andere Nederlandse bedrijven vaker in handen vallen van Chinese eigenaren. Daarnaast zijn we als Nederlanders nogal vaak overtuigd van ons gelijk en superieuriteit, wat ons in de komende decennia wellicht nog wel grotere problemen op gaat leveren dan het ADO- akkefietje.
Begrijpen
Recentelijk ben ik voor een afstudeerproject geïnterviewd over de manier waarop ik zelf cultuurverschillen heb ervaren in China. Nu ik inmiddels alweer drie jaar terug ben in Nederland kan ik er gemakkelijker met een bepaalde mate van objectiviteit naar kijken, zonder de frustratie en verwarring waarin ik voorheen vaak verkeerde. Ik realiseer me nu dat mijn directheid, maar ook mijn gebrek aan geduld en drang naar snelle en tastbare resultaten het lastig maakte om met en tussen Chinezen te werken.
In het interview met de studente werd ik gevraagd hoe ik met cultuurverschillen omging. Ik antwoordde dat het een kwestie was van begrijpen en accepteren. Dat je eerst moest proberen te begrijpen waarom dingen zijn zoals ze zijn en vervolgens moet accepteren dat dingen niet altijd zo zijn als je gewend bent. Dat het concept van wat goed en fout is vaak cultureel bepaald is en dat er naast jouw ‘waarheid’ nog andere ‘waarheden’ bestaan. Als je nooit moeite doet een ander te begrijpen kun je zijn gedrag ook nooit accepteren.
Voorbereiding
Zelf heb ik veel door Azië gereisd en het eerste wat ik telkens deed was het lezen van boeken over wat er gebruikelijk was in een land en wat de do’s en don’ts waren. Dit alles om te voorkomen dat ik onbedoeld een ander volk respectloos zou behandelen. En een foutje is snel gemaakt, zelfs al heb je je nog zo goed voorbereid. Zo werd ik ooit, toen ik even was gaan zitten om uit te rusten tijdens een bezoek aan de Gouden Tempel van Amritsar in India, er door een boze sikh op gewezen dat ik mijn voeten richting het centrale heiligdom had uitgestrekt. En dat terwijl ik wist dat je nooit met je voeten – van oudsher het meest smerige deel van het lichaam – naar iemand moest wijzen, laat staan naar een heiligdom …
Ook toen ik naar China ging heb ik me vooraf goed ingelezen door de inhoud van o.a. Culture Shock! China en The Xenophobe’s Guide to the Chinese aandachtig te bestuderen. Vooral de laatste uit de fantastische serie The Xenophobe’s Guides kan ik iedereen aanraden. Hierin worden op humoristische wijze diverse voorbeelden geschetst van dit toch wel serieuze onderwerp.
Lees dan meteen ook een keer The Xenophobe’s Guide to the Dutch, wat mij betreft een betere analyse dan de alom geprezen The Undutchables. Want het begrijpen van cultuurverschillen betekent ook het begrijpen van je eigen cultuur en wat ons drijft. Ook de organisatie die mij als internationaal vrijwilliger uitzond zorgde voor diverse uitstekende trainingen in cross-cultural communication, zowel algemene trainingen in Nederland als trainingen specifiek over China na aankomst in Beijing.
Maar zelfs na alle voorbereidingen zul je zien dat het herkennen en begrijpen van cultuurverschillen een uitdaging blijft. Zeker in een cultuur als China, dat een zogenaamde ‘high context’-cultuur is waarin communicatie indirect en impliciet is. Neem het volgende voorbeeld…
De training
Een van de opdrachten die ik als vrijwilliger kreeg was het ontwikkelen van een training over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Omdat MVO niet echt een onderwerp was dat Chinese ondernemers erg bezighield probeerde ik de westerse zienswijze aan te vullen met enkele Chinese perspectieven. Ik gaf aan waarom MVO vanuit het Confusianisme, het Daoïsme en Boeddhisme bekeken de juiste manier van ondernemen was.
Ik hoopte zo meer begrip te kweken bij de doelgroep. We besloten de training te testen door hem aan de medewerkers van de organisatie en een aantal belangrijke relaties te geven. Vanwege de noodzakelijke vertalingen zou het best een lange zit kunnen worden, dus besloten we de training op te splitsen in twee delen die we op twee opeenvolgende dinsdagochtenden zouden geven.
De eerste ochtend presenteerde ik voor een stuk of acht aanwezigen. Wat men precies van de lezing vond was moeilijk in te schatten. Behalve de protesten van een medewerker dat ik een aantal foto’s van demonstraties tegen vestigingen van chemische fabrieken gebruikte – wat in principe gelijk stond aan kritiek op de overheid – was er eigenlijk geen directe positieve of negatieve feedback.
Na de eerste helft van de lezing kwamen de externe genodigden me vertellen dat ze zouden proberen de week erna weer te komen. Geen van hen kwam echter die week opdagen en niemand had de moeite genomen zich af te melden. Ik was enorm teleurgesteld. Ik was in Nederland gewend dat als iemand zegt dat hij probeert te komen dat ook doet of op z’n minst laat weten dat hij het toch niet gaat redden. Ik wist op dat moment nog niet dat de mededeling dat iemand ‘gaat proberen aanwezig te zijn’ in China in principe al een afmelding is. Ondanks mijn poging om de inhoud van de training goed aan te laten sluiten op de Chinese cultuur had ik een simpel cultuurverschil na de training niet kunnen herkennen…
In de komende weken deel ik nog meer ervaringen over cultuurverschillen.
Goed stuk! Cultuurverschillen en vooral hoe mensen er mee omgaan blijft een boeiend onderwerp. En een belangrijk onderwerp, want met een steeds globaler wordende wereld, waarbij hoe langer hoe meer culturen zijn betrokken die verder van ons bed staan, is begrip en acceptatie inderdaad het sleutelwoord. En in mijn ogen een van de belangrijkste dingen – het begrijpen dat de eigen cultuur en gebruiken ook maar een versie van de waarheid zijn.
Nogmaals, interessante materie waar nog genoeg verbetering in te behalen valt.
Dank je voor je reactie Ellen.
Dit artikel is de eerste van 4 die de komende 2 maanden verschijnen. In de andere drie laat ik ook vooral zien hoe het ondanks voorbereiding zoals hierboven beschreven helemaal mis kan gaan. Allemaal op basis van persoonlijke ervaring. Ik denk dat wel net zoveel kunnen leren van missers (waar je meestal niks over hoort) als van de theorie hierboven.
Ed