Is de klikcultuur weer terug in China?

De Culturele Revolutie (1966-1976) was in China op z’n zachtst gezegd geen gezellige tijd. Nog steeds heeft de erfenis van deze periode een flinke invloed op de Chinese maatschappij, vooral op de generaties die het aan den lijven hebben ondervonden.

Een van de kenmerken van de Culturele Revolutie was het geobsedeerde opsporen van contrarevolutionairen; landgenoten die zich zouden afzetten tegen het beleid van Mao. Er zijn boeken vol geschreven en diverse films gemaakt over de jacht op en vernedering van intellectuelen. Maar ook de gewone man was niet veilig. Alledaagse handelingen konden worden uitgelegd als ‘contrarevolutionair’ en voor je het wist werd je door de staten geparadeerd met een bord om je nek. Zoals Yun Hua beschrijft in China in Ten Words leidde deze angstcultuur er vaak toe dat men zijn eigen onschuld probeerde te bewijzen door de schuld van een ander te bevestigen. Zo ontstond er een klikmaatschappij waarbij het aangeven van je eigen vrienden en zelfs ouders geen uitzondering was.

Dit tijdperk heeft een flinke invloed gehad op het onderlinge vertrouwen tussen Chinezen. Nu nog geeft 40% van de Chinese bevolking aan dat het algeheel wantrouwen in de medemens een van de grootste problemen in het land is. En de laatste tijd lijkt het erop dat de klikcultuur van de Culturele Revolutie helemaal terug is. Of is hij nooit weggeweest?

Rookverbod en Corruptie

Een mooi voorbeeld van de manier waarop de overheid het Chinese volk tegenwoordig oproept om te klikken is Beijng’s nieuwe poging om een rookverbod op te leggen in openbare ruimten. Onder voormalig president Hu Jintao heeft de overheid al meerdere keren zo’n poging gedaan. Zoals gewoonlijk in China zit het probleem niet in het maken van een wet maar in de handhaving ervan en werd er overal vrolijk doorgepaft. Zoals veel nieuwe beleidsmaatregelen onder Xi Jinping lijkt het sinds 1 juni echter menens.

In de eerste week na de invoering van de maatregelen bleek 60% van de restaurants zich weinig aan te trekken van de regels en lieten zij hun klanten vrijuit opsteken. Zelfs sommige ziekenhuizen bleken het nieuwe beleid niet te hebben doorgevoerd. Maar het volk kan nu in actie komen. De overheid heeft een WeChat-account (‘No Smoking Beijing’) opgezet waarmee men foto’s kan inzenden van rokers en daarbij de locatie kan meesturen. Daarnaast is er een hotline opgezet waar men naartoe kan bellen. Andere volgers van het WeChat-account kunnen zien welke schaamteloze paffers aan de digitale schandpaal genageld zijn en de uitbaters van de locaties die via de app worden doorgegeven hangt een boete van 10.000 RMB boven het hoofd.

Er zijn echter ook klikmogelijkheden voor grotere zaken. Zo bestaat er een hotline om milieuvervuilers te melden en is er al enige tijd een website waar men gevallen van corruptie kan doorgeven. Het wordt het publiek nog gemakkelijker gemaakt, want ook voor het melden van corruptie bestaat sinds een maand een smartphone-app. In de app van het Centraal Commitee voor Disciplinaire Inspectie kunnen burgers anoniem en real-time meldingen van corruptie of misbruik van overheidsmiddelen inzenden. Denk aan buitensporige zakenreisjes en maaltijden, geven en ontvangen van dure cadeaus en gebruik van bedrijfswagens voor privédoeleinden. Foto’s en video’s kunnen als bewijsmateriaal worden meegestuurd.

Judas

Voor de inzet van het volk bij de handhaving van de wet is in de bovenstaande voorbeelden nog wel wat te zeggen. Het blijft in sommige gevallen natuurlijk wel twijfelachtig of, net als tijdens de Culturele Revolutie, het klikken haar oorsprong vindt in de wil de wet te handhaven of dat er sprake is van persoonlijke vendetta’s.  De afgelopen maanden waren er twee voorbeelden in het Chinese nieuws waaruit blijkt dat je zelfs je beste vrienden soms niet kunt vertrouwen.

Dat een groot deel van de Chinezen niet bijster gecharmeerd is van Mao Zedong en zijn beleid, dat volgens de staatspropaganda 70% goed en 30% fout was (maar waarbij nooit verteld wordt waar die cijfers op zijn gebaseerd), is een publiek geheim. Dat men zijn persoonlijke mening liever voor zich houdt is ook een gegeven. Niemand wil daar mee te koop lopen.

Stel je nou eens voor dat je een beroemde TV-presentator bent die een avondje uit is met vrienden. Je drinkt iets teveel baijiu, de verfverdunner die in China als sterke drank verkocht wordt, en raakt in een jolige bui. Je zet een bekend strijdlied uit de opera Verovering van de Tijgerberg in waarbij je je creativiteit de vrije loop laat en ter plekke een eigen tekst verzint waarin je Mao een klootzak noemt die iedereen enorm veel leed heeft aangedaan. Je tafelgenoten trakteren je op een applausje. Joligheid alom, tot je een paar dagen later merkt dat iemand aan tafel het met zijn of haar smartphone heeft opgenomen en de video inmiddels de ronde doet over internet. Je wordt geschorst en moet enkele dagen later publiekelijk door het stof en je excuses aan bieden. Het overkwam Bi Fujian, presentator van o.a. talentenshows en het Chinese Nieuwjaarsgala.

Bi is niet de enige. Tijdens een vergadering zei de hooggeplaatste ambtenaar Ren Changchun uit Gujiao in de provincie Shanxi: ‘De nationale regels zijn een hondescheet!’, in China een veelgebruikte uitspraak om krachtig aan te geven dat iets onzin is. Ook Ren werd gefilmd en zag zichzelf terug op internet. En ook Ren werd geschorst.

De belangrijkste vraag in beide gevallen is: ‘Welke Judas heeft die filmpjes gemaakt en online gezet?’. Je denkt onder vrienden of collega’s te zijn, maar je krijgt een mes in je rug. Het inspireerde enkele politiek cartoonisten tot onderstaande fantastische interpretaties.

Tekenaar: Gouben 勾犇

Tekenaar: Smiling Rabbit 笑脸兔

En is de klikmaatschappij terug of is die nooit weggeweest? Voordat we trouwden bezocht ik mijn Chinese echtgenote wel eens in haar appartement. Ooit werden we daar aangesproken door een medebewoner die ons vertelde dat daar helemaal geen buitenlanders mochten wonen. Een paar dagen later ontving ze een telefoontje van het management van het complex met een waarschuwing.

Of het voorbeeld van die Chinese lerares, waarmee mijn vrouw laatst ervaringen uitwisselde. De dame in kwestie is al lange tijd in Nederland, maar ze kon nog steeds niet begrijpen dat wanneer iemand in haar klas kattenkwaad uithaalde de andere leerlingen weigerden te vertellen wie het geweest was. Misschien zit het klikken wel gewoon in de cultuur ingebakken…