Kroongetuige – de Chinese heropvoedingskampen

 

De openingszinnen van Kroongetuige – Een ooggetuigenverslag uit de hel van de Chinese concentratiekampen blijven weergalmen doorheen het boek:

“Elke nacht verzamelen de huilende meisjes zich om mijn bed.
Hun donkere ogen zijn groot, hun hoofden kaalgeschoren.
‘Red ons!’ smeken ze. ‘Red ons alsjeblieft!’
Wij vrouwen worden altijd het hardst getroffen in die gebieden op de wereld waar de willekeur regeert.”

Auteur Sayragul Sauytbay is een etnisch Kazachse arts en schooldirecteur die opgroeide in de Chinese regio Xinjiang. In 2017 werd ze verplicht tewerkgesteld in een heropvoedingskamp, waar ze getuige was van gruwelijke mensenrechtenschendingen en ook zelf werd gemarteld. Ze vluchtte in 2018 naar Kazachstan en kreeg uiteindelijk asiel in Zweden, waar ze woont met haar man en kinderen. In samenwerking met Alexandra Cavelius, een Duitse journalist, pende ze haar levensverhaal neer in dit beklijvende en noodzakelijke werk.

Opgroeien als etnisch Kazachs in China

Sauytbay begint bij het begin, en vertelt hoe ze werd geboren in een regio die door de Chinese overheid Xinjiang wordt genoemd, maar die ze zelf consequent aanduidt als Oost Turkestan. Ze schetst op een bevattelijke manier hoe de Kazachse cultuur haar vormde, en hoe ze als ambitieuze jonge vrouw haar studie traditionele Chinese geneeskunde volbracht. Ze hoort slechts in flarden over de repressie tijdens de Culturele Revolutie, wordt door de staat onwetend gehouden over de demonstraties op het Tiananmen-plein en over de opstanden in haar eigen regio, en gelooft lange tijd dat ze een behoorlijke kans krijgt om zichzelf te ontwikkelen in China, ook al moet ze daarbij vaak een hoop extra moeite doen vergeleken met Han-Chinezen.

Doorheen de beschrijving van haar jeugd duidt ze in het boek op de marginalisering van niet-Han bevolkingsgroepen die plaatsvond. Dat gebeurde eerst stapsgewijs, en raakte vervolgens in een stroomversnelling. Er was een groeiende instroom van Han-Chinezen in haar dorp, weidegronden moesten wijken voor fabrieken, de Han-Chinezen namen steeds meer van de handel over, en de natuur – heilig voor de Kazachen – werd stelselmatig vervuild. Vervolgens moest plots 80 procent van de nieuw aangenomen leraren Han-Chinees zijn, kreeg Sauytbay’s zoon plakband op zijn mond omdat hij Kazachs sprak op de kleuterschool, en moest Sauytbay zelf steeds vaker aan (publieke) zelfkritiek doen.

Het relaas over de progressieve discriminatie en achterstelling van niet-Han bevolkingsgroepen is een reden om dit boek zeker te lezen. De geschetste, steeds intenser wordende discriminatie biedt verduidelijking over het hoe en waarom van de huidige repressiecampagne. Het geeft ook inzicht in de succesrijke en capabele vrouw die Sauytbay is, en verduidelijkt hoe zij zich rechthield te midden van de groeiende ongelijkheid. Ze beschrijft hoe ze zich vastklampt aan de raad van een mysterieuze genezer en van haar vader. Die sporen haar aan om zich niet te laten overmannen door onrechtvaardigheid. Ze moet blijven geloven in haar eigen kracht, de dingen nemen zoals ze zijn, en dapper doorpakken.

Repressie, controle, psycho-terreur en heropvoedingskampen

In 2016, toen het duidelijk werd dat de onderdrukking niet zou afhouden, slaagden Sauytbay’s man en kinderen erin om te emigreren naar het naburige Kazachstan. Sauytbay’s paspoort was haar echter afgenomen, en ze blijft alleen achter in China. Sauytbay vertelt over de steeds toenemende repressie, controle en psycho-terreur na 2016. Ze kan grotendeels ontkomen aan de ‘familie worden campagne’, waarbij leden van etnische bevolkingsgroepen verplicht worden in te wonen bij Han-Chinezen.

Uiteindelijk belandt ze eind 2017 in een heropvoedingskamp, waar ze verplicht aan het werk wordt gezet als lerares. Ze vertelt uitgebreid over de verschrikkingen waaraan de leden van etnische bevolkingsgroepen zoals de Oeigoeren en de Kazakken ten prooi vallen, inclusief uithongering, mensonwaardige behandeling, foltering in de ‘zwarte kamer’, eindeloze brainwashing en zelfkritiek.

Vrouwen van Xinjiang – belangrijkste slachtoffers en activisten

Het zijn in het bijzonder haar getuigenissen over gedwongen sterilisatie en verkrachtingen die vertellen hoe vrouwen buitengemeen hard getroffen worden door het repressieve regime. Sauytbay ziet het als haar plicht om de wereld in te lichten over haar ervaringen, en geeft hierbij duidelijk aan dat ze de verantwoordelijkheid voor de gruwelijke misdaden enkel en alleen legt bij de regering in Beijing, en dus niet bij het Chinese volk. Zo betoont Sauytbay een duidelijk activisme in haar boek, en belichaamt ze ook de kracht die de vrouwen van Xinjiang blijven etaleren tijdens de huidige crisis: ze zijn niet enkel de voornaamste slachtoffers van de repressiegolf, ze zijn ook steeds duidelijker de voorgangers van een beweging die de wereld inzicht verschaft in het draconische beleid van de Chinese regering. Een groeiend aantal vrouwen die de kampen overleefden spraken net zoals Sauytbay publiekelijk over hun ervaringen. Hun onafhankelijke getuigenissen bevestigen elkaar.

Het vergt uitzonderlijke moed en doorzettingskracht om als slachtoffer openheid te verschaffen over de huidige crisis. Sauytbay vermeldt de demonen van onmacht, schaamte en schuldgevoel waarmee vrouwen gemakkelijk verstikt worden. Tijdens het lezen van Kroongetuige voel je haar pijn. De schrijfstijl is direct, visueel, en reflecteert de urgentie waarmee ze haar herinneringen kwijt wil aan het papier en aan de wereld. Als lezer word je ondergedompeld in Sauytbay’s acute ervaring van de hel van de kampen. Dit is wellicht de belangrijkste reden waarom dit boek een must-read is voor iedereen, en dus ook voor zij die reeds bekend zijn met de verschillende rapporten over de massale mensenrechtenschendingen in Xinjiang en begrijpen wat er speelt.

Onmetelijke menselijke tragedie

Met een groeiende hoeveelheid aan bewijsmateriaal zijn onderzoekers erin geslaagd om de massieve omvang van de huidige crisis vast te stellen. In een recent rapport geeft Amnesty International aan dat sinds 2017 naar schatting een miljoen of meer Oeigoeren en leden van andere etnische groepen willekeurig zijn opgesloten in Xinjiang. De hele regio is onder hoogtechnologische bewaking.

Bij het lezen en horen van de onwezenlijke omvang van de mensenrechtencrisis, is het soms moeilijk te vatten wie precies wordt getroffen en hoe dit gebeurt. Bovendien doet de Chinese overheid er alles aan om het bewijsmateriaal te bestempelen als leugens, en de crisis te herleiden tot een politiek steekspel dat wordt ingezet door Westerse landen om China klein te krijgen.

Kroongetuige werpt echter het spotlicht op de menselijke tragediën die de kern uitmaken van de huidige noodsituatie, en helpt om een voorstelling te maken van hoe er momenteel miljoenen mensenlevens onherroepelijk worden geschaad door het desastreuze beleid van de Chinese regering.

Vervolging binnen en buiten China

De laatste hoofdstukken van het boek zijn gewijd aan Sauytbay’s vlucht uit China. Nadat ze wordt ontslagen uit het kamp, kan ze succesvol vluchten naar Kazachstan. Helaas betekent dit niet het einde van haar beproeving. De lange arm van Beijing laat zich voelen, en ze wordt opgepakt en beschuldigd van het illegaal oversteken van de grens door de Kazachse autoriteiten. Dankzij de enorme publieke aandacht voor haar zaak  wordt ze niet teruggestuurd naar China. Wel krijgt ze geen asiel in Kazachstan, en blijven de autoriteiten haar en haar gezin lastigvallen, totdat ze in juni 2019 vertrekken naar Zweden. Hoewel ze zich daar een stuk veiliger voelen, blijven de bedreigingen vanuit Beijing voortduren. Ze treffen niet enkel Sauytbay maar ook haar familieleden, co-auteur Cavelius, en haar vertalers en tolken.

Dit past binnen het patroon van intimidatie en lastercampagnes dat systematisch wordt ingezet door de Chinese overheid om lastige getuigen de mond te snoeren. Nog steeds weigert de Chinese regering om onafhankelijke en onbelemmerde toegang te verschaffen tot de regio Xinjiang aan journalisten, diplomaten en VN instanties – in plaats daarvan reageert het met agressieve persoonlijke aanvallen. Zo publiceerde de Chinese ambassade in Nederland een statement dat publieke getuigen van de misstanden in Xinjiang “acteurs” en “actrices” noemt. In een ander publiek statement benoemt de ambassade getuigen die naar voren zijn gekomen als personen die “… de verzonnen verhalen naspelen om Xinjiang in het buitenland te besmeuren en er hun brood mee te verdienen.” Vooral vrouwen lijken een uitverkoren doelwit – zo werden vrouwen die getuigden over sterilisatie en seksueel misbruik beschuldigd van liegen, overspel, en het hebben van seksueel overdraagbare ziekten.

Het ‘gedachtevirus’

Aan het einde van haar boek waarschuwt Sauytbay de wereld voor het Chinese ‘gedachtevirus’ dat mensen blind maakt voor de repressie van Beijing. Zelf moest ik bij het woord ‘gedachtevirus’ vooral denken aan de globale zelfcensuur die de Chinese overheid probeert te bewerkstelligen door niet alleen de eigen bevolking te straffen voor het aankaarten van onrecht, maar ook buitenlandse organisaties en individuen te viseren die zich kritisch uitlaten over China.

Het dit boek tonen Saraygul Sauytbay en Alexandra Cavelius dat ze zich niet laten muilkorven. Tevens moedigen ze ook ons aan om niet in stilte noch in lethargie te vervallen wanneer het gaat over mensenrechtenschendingen die worden begaan door de Chinese overheid in Xinjiang, in China en daarbuiten.

Kroongetuige – Een ooggetuigenverslag uit de hel van de Chinese concentratiekampen, Sayragul Sauytbay & Alexandra Cavelius, Uitgeverij Balans april 2021, 360 pag., paperback €24,95, ook verkrijgbaar als e-book, ISBN 9789463821421.

 

Een leesfragment van dit boek is beschikbaar via de website van de uitgever.