Weer een boek over de Zijderoute?

In de afgelopen tijd verschenen er diverse boeken over de Zijderoute(s) als drager van Chinese buitenlandse handel, investeringen en geo-politiek. Op China2025.nl is is daar de nodige aandacht aan besteed. Kan het boek van de Vlaamse (economisch) politicoloog Jonathan Holslag daar nog iets nieuws aan toevoegen?

Genoeg om het hier te bespreken, dacht ik, want het boek gaat niet specifiek over de Zijderoute en beschrijft deze ook niet, zoals eerdere boeken, in haar verschillende componenten en aspecten als uitdrukking van de economische en politieke strategie van China. Nee, het boek van Holslag is aan de ene kant breder – het gaat over de economische strategie van China in het algemeen, inclusief de Made in China 2025 strategie – en aan de andere kant heeft het een veel smallere focus, omdat het specifiek om de relatie met Europa gaat. Het boek gaat over de vraag wat Europa kan of moet doen om het assertieve China realistisch tegemoet te treden. De auteur is ervan overtuigd dat Europa bezig is om in de val te lopen. In de titel van de eerdere Engelstalige editie kwam dat goed tot uitdrukking: The Silk Road Trap.

Onevenwichtige relatie tussen China en Europa

Anders dan veel economen (zoals bij ons Ebbers), ziet de politicoloog Holslag vooral een negatieve balans in de relatie die Europa sinds de late jaren negentig met China heeft ontwikkeld. De doorlopend negatieve handelsbalans met Europa heeft ook voor landen als Duitsland en Nederland, die zelf een handelsoverschot hebben, op lange termijn een negatief effect op de welvaart.

Op dit punt wijkt Holslag af van economen die op de zelfcorrigerende mechanismen van de markt vertrouwen. Die zouden volgens Holslag in een ideale situatie ook bestaan, maar de realiteit van het handelen van China past niet binnen het ideale model dat veel economen veronderstellen. We hebben te maken met een land dat zijn eigen spelregels bepaalt en vooral daar aan het spel van de markt deelneemt waar het de eigen nationalistische agenda dient.

auteur Jonathan Holslag

De auteur maakt zich nergens boos over de marktverstorende strategieën van China en schuift het land geen kwaadaardige motieven in de schoenen. Integendeel, hij heeft er eerder begrip voor, omdat ze passen bij de huidige fase van ontwikkeling. Eerder maakt hij zich zorgen over Europa, waar bedrijven en overheden vanuit korte-termijnvoordelen in een spel meespelen dat op lange termijn ten koste gaat van de Europese welvaart.

Holslag roept in hoofdstuk 1 daarom op tot economisch realisme. En dat begint met het begrijpen hoe de staatsgeleide economie, met haar vervlechting tussen Partij, banken en staatsbedrijven functioneert, en ondanks haar lagere efficiency door slimme strategie op de wereldmarkt voordelen behaalt. Afspraken tussen de EU en China, om tot een gelijkwaardige verhouding op de markt te komen, zijn systematisch mislukt, laat hoofdstuk 2 zien. De eigen economische veiligheid was steeds leidend voor China, niet het creëren van een gelijk speelveld.

China: doelgerichtheid, coördinatie en lange adem

De analyse van de Chinese strategie in het boek is overwegend gebaseerd op openbaar toegankelijke Chinese beleidsdocumenten. Daaruit komt een beeld naar voren van een land, dat uitermate rationeel en doelgericht handelt bij het realiseren van de eigen doelen. Dit komt met name tot uiting in de Made in China 2025 strategie (behandeld in hoofdstuk 3), waarin het gaat om zaken als het ontwikkelen van de eigen innovatiecapaciteit, vermindering van de afhankelijkheid van buitenlandse technologie. Politiek realisme en technologisch nationalisme vormen de kern. Grote (staats-) bedrijven, gesteund door overheid en staatsbanken, moeten met internationale multinationals concurreren. De overcapaciteit in de industrie komt van pas bij investeringen langs de nieuwe Zijderoute en het ontwikkelen van complete productieketens (zie hoofdstuk 4).

Een sterk punt daarbij is de coördinatie tussen bedrijven, overheidsinstellingen, en banken. Ook al is de economie zeker niet alleen top-down georganiseerd, toch heeft het dictatoriaal geleide China zeker voordelen door de sterke coördinatie van het handelen in de wereldeconomie. Ook de scheiding tussen economische, politieke en militaire aspecten is minder scherp dan bijvoorbeeld in Europese landen. Deze coördinatie geeft slagkracht, laat Holslag aan de hand van elf sectoren zien in hoofdstuk 5 van het boek.

In de verschillende sectoren volgt China heel vergelijkbare strategieën waarmee het land zijn positie in de wereld verstevigt. Het nadeel van overcapaciteit en overinvestering wordt omgebogen naar een voordeel. Met lage prijzen, goedkope kredieten, vrijhandelsovereenkomsten, joint-ventures, gedwongen technologie-overdracht en ontwikkeling van eigen standaarden krijgt China greep op essentiële waardeketens. Soepele coördinatie tussen sectoren maakt packagedeals mogelijk, bijvoorbeeld waar leningen met grondstoffen kunnen worden afbetaald. Het feit dat de bankensector en de grote staatsbedrijven niet marktconform hoeven te werken, ondersteunt China op het buitenlandse oorlogspad.

Europa geconfronteerd met eigen zwakte

China komt uit het verhaal van Holslag naar voren als een land dat weet waar het mee bezig is en bewondering afdwingt. En tegelijkertijd komt er een beeld naar voren van een zwak Europa, dat met zijn geloof in de vrije markt en de eigen concentratie op regels en wetten de realiteit uit het oog heeft verloren: terwijl andere partijen al lang bezig zijn rugby te spelen, gaan wij door met Europees voetbal. We moeten realistisch worden en net als China handelen vanuit de belangen van onze eigen burgers, aldus Holslag in hoofdstuk 6. En dat betekent economisch leiderschap en ophouden toe te staan dat China Europa plundert.

Op dit punt heeft Holslag echter nog niet zo heel veel te bieden. Hij heeft gelijk dat Europa nog steeds het meest welvarende deel van de wereld is, en dat we die welvaart niet moeten consumeren maar verder moeten ontwikkelen. Hij maakt ook aannemelijk dat de bestaande relatie met China op den duur niet in ons voordeel is. Maar raadt hij ons niet precies datgene aan waar we als verdeeld Europa aantoonbaar niet toe in staat zijn, zeker nu we onze oude vrienden in het Westen ook al dreigen te verliezen?

Kortom, ik zie niet direct hoe we de belangwekkende analyse in bruikbare handelingsadviezen kunnen omzetten. Dat is mijn voornaamste reserve bij het boek. Holslag’s politiek-economische analyse in termen van macht en afhankelijkheid zal zeker de nodige kritiek oproepen bij economen met een groter geloof in de werking van de markt. Voor wie de praktijk van het internationale handelen van China kent, zal de analyse op basis van papieren strategie mogelijk nogal steriel overkomen. Toch lijkt me dit  boek verplichte leesstof voor iedereen die wil nadenken over de relatie tussen Europa in China. Juist ook voor mensen die geloven in het verhaal van harmonie en win-win waarmee China zijn optreden in de wereld rechtvaardigt.

De Nieuwe Zijderoute: China op het economische strijdpad, Jonathan Holslag, Overamstel Uitgevers november 2019, e-book €9,99, hardcover €21,99, ISBN 978 94 926 26714. Eerder verschenen als The Silk Road Trap bij Polity Press.