Auteur Dexter Roberts

Guizhou en Dongguan: platteland en migranten 2000-2017

De Amerikaanse econoom en journalist Dexter Roberts woonde sinds 1995 in Beijing en deed tussen circa 2000 en 2017 onderzoek naar arbeidsmigranten. Daarbij ging het vooral om migranten uit de relatief arme provincie Guizhou die in Dongguan werkten. In het boek doet de auteur verslag van een groot aantal ontmoetingen en interviews in de genoemde periode zowel op het platteland van Guizhou – het gaat vooral om het dorp Binghuacun – en in het industriegebied van Dongguan in de Pearl River Delta.

We maken kennis met een aantal personen uit Binghuacun, hun aspiraties, successen en tegenvallers. Zij vertegenwoordigen in het verhaal van Roberts; de miljoenen dorpsbewoners en migranten van wie het lot onlosmakelijk verbonden is met het succes van de Chinese economie sinds de opening van markt onder Deng Xiaoping. Het boek wil laten zien hoe de kosten van dit succes onevenredig door de plattelandsbevolking gedragen zijn. Ook betoogt het dat het toekomstige succes van China in de wereld, of het ontbreken daarvan, afhankelijk is van hoe het land met dit aanzienlijke deel van de bevolking om zal gaan.

Drie omwentelingen en het platteland

Het lot van de plattelandsbevolking is verbonden met de ontwikkeling van China, en daarom ook met de omwentelingen en crises in economie en samenleving. In de tijd waarin Roberts zijn onderzoek deed, was hij getuige van de gevolgen van drie omwentelingen die het lot van de plattelandsbevolking bepaalden.

Allereerst zag hij de gevolgen van de grootschalige herstructurering en sanering van staatsbedrijven sinds de jaren negentig, met als gevolg de ontmanteling van de sociale functie van bedrijven en verlies van sociale zekerheid. Vervolgens met de toetreding van China tot de WTO in 2001 de toenemende rol van buitenlandse investeringen, en de groei van ondernemingen die in China van de goedkope arbeidskracht (met name migranten) gebruik maken. De derde omwenteling, die nu gaande is, betreft het einde van de lage-loneneconomie in combinatie met innovatie en robotisering. Het beleid onder Xi Jinping is daarop gericht, bijv. onder de noemer ‘Made in China 2025’.

Dexter Roberts laat zien wat deze economische omwentelingen betekenden voor de plattelandsbevolking. Door (groeiende) structurele ongelijkheid in de Chinese samenleving, kon deze maar beperkt profiteren van de groei. Dat gold voor de grootschalige ontwikkeling van de migratie, waar werknemers onder slechte arbeidsomstandigheden werkten, gezinnen werden ontwricht en kinderen onvoldoende onderwijs kregen. Maar ook na terugkeer van de migranten in hun dorpen in de afgelopen jaren, is het perspectief vaak weinig rooskleurig. Het boek laat aan de hand van concrete gevallen zien dat de ‘meritocratie’ – ‘wie talent heeft en hard werkt komt er wel ‘- voor het Chinese platteland een sprookje is gebleven. De stedelijke middenklasse plukt de voordelen van de vooruitgang, die voor de plattelandsbevolking en migranten buiten bereik blijven.

Struikelt Xi Jinping over de achterblijvers?

Het boek, waarvan de tekst rond 2019 moet zijn vervaardigd, is niet erg optimistisch over de nabije toekomst onder leiding van Xi Jinping. De grootse top-down en bureaucratisch ontworpen strategieën van Xi geven weinig ruimte aan initiatief van onderaf. De bevoordeling van grote staatsbedrijven maakt de ontwikkeling van bedrijvigheid op het platteland moeilijk. De extreme ongelijkheid in de Chinese samenleving leidt tot spanningen waarvoor geen oplossing is, waar belangenbehartiging buiten de officiële kanalen in toenemende mate onmogelijk wordt gemaakt.

Dit laatste laat Roberts zien aan de hand van zijn beschrijving van arbeidsconflicten, waar repressie door de autoriteiten de overhand heeft. Op den duur kan dit volgens de auteur niet goed gaan en hij voorspelt dat het regime van Xi Jinping zal struikelen over zijn onvermogen om aan de belangen van de achterblijvers van de vooruitgang aandacht te geven. Roberts vraagt zich in het boek zelfs af of de Partij haar jubileumjaar van 2021 nog haalt.

Betrokken onderzoeksjournalistiek met beperkingen

Zo eindigt het boek met nogal vergaande conclusies, die ook in de titel terugkomen. Deze suggereert dat het boek over ‘het Chinese kapitalisme’ gaat, dat het een ‘mythe’ noemt. En het gaat nog verder, het betreft ‘de toekomst van de wereld’.

Misschien is dat gewoon overdrijving voor de marketing van het boek. Toch is het de vraag, wat dit boek nu wel of niet te bieden heeft. Persoonlijk vond ik Roberts’ interviews en observaties in dorpen, fabrieken en bijeenkomsten echt de moeite waard. Dingen die je van de meer beschouwende en analytische literatuur wel kent, krijgen door de persoonlijke verhalen kleur en inhoud. Ik denk aan de hukou, die integratie van migranten in de weg staat, het (vaak corrupt) functioneren van lokaal bestuur waardoor nationale wetgeving niet wordt nageleefd, of het lot van kinderen die in internaten of door oma worden opgevoed. De vaak meedogenloze Chinese samenleving wordt voelbaar.

Maar Dexter Roberts pretendeert nog twee andere dingen. Allereerst wil hij verklaringen leveren van wat er kennelijk aan de hand is en verder wil hij ook een oordeel geven over de houdbaarheid van de huidige ontwikkeling van China. Wat het eerste betreft biedt hij veel nuttige inzichten, gebaseerd op goed onderzoek. Dit is waardevol materiaal – wel met het nadeel dat het lopende verhaal van de journalist regelmatig wordt onderbroken door een college van een econoom.

Een groter probleem heb ik met zijn oordeel over de houdbaarheid van het Chinese ontwikkelingsmodel. Zijn journalistieke onderzoek laat overtuigend veel spanningen zien in de Chinese samenleving, met name tussen platteland en stad. Het brengt ook goed over dat Roberts persoonlijk grote moeite heeft met de weg die China onder Xi opgaat. Maar de conclusie dat dit tot een spoedige ineenstorting van het systeem zal leiden, volgt niet uit de feiten die hij presenteert.

De kracht van het boek ligt in de levendige beschrijvingen van situaties en zorgvuldig verslag van interviews, waarmee hij mensen een stem geeft die in verhalen over China vaak onvoldoende gehoord worden.

The Myth of Chinese Capitalism: the worker, the factory, and the future of the world, Dexter Roberts, St. Martin’s Press maart 2020, hardcover €25,99, ook verkrijgbaar als e-book, ISBN 9781250089380.

 

Luister ook de podcast van Asian Review of Books met auteur Dexter Roberts over dit boek: