Nederland in Chinese geschiedenisboeken

Het is het werk van de historicus om uit de onuitputtelijke verzameling historische gebeurtenissen een verhaal te smeden dat betekenis, of op zijn minst richting geeft aan de geschiedenis. Geschiedschrijving dient daardoor altijd een hoger doel, en dat is niet het ontaarden van een waardevrije benadering van ‘wat er gebeurd is’. Dit geldt al te meer voor geschiedenisschoolboeken, die onder andere als doel hebben het verhaal van de natie te beschrijven.

Geen wonder dat er vaak discussies ontstaan over de inhoud van geschiedenisschoolboeken. In Azië wordt al jarenlang geruzied over de schuldvraag van de Japanners tijdens de Tweede Wereldoorlog, en in ons eigen land worstelen we nog steeds met het verbeelden van ons slavernijverleden. Als ik mensen vertel over mijn onderzoek naar Chinese geschiedenisschoolboeken vallen al snel de woorden ‘propaganda’ en ‘geschiedvervalsing’. Bewust of onbewust wordt er daarbij onterecht vanuit gegaan dat onze eigen geschiedenis op een waardevrije manier tot stand is gekomen.

Als we ons erbij neerleggen dat ieder land de geschiedenis op haar eigen manier vertelt, kun je op een hele andere manier naar schoolboeken gaan kijken. Het kan daarom heel verfrissend zijn om naar de eigen geschiedenis te kijken vanuit een totaal ander perspectief: wat wordt wel genoemd, wat niet, en op welke manier wordt een verhaal gesmeed uit deze verzameling gebeurtenissen?

Je zou verwachten dat de Nederlandse geschiedenis slechts een voetnoot zou zijn in Chinese schoolboeken, maar niets is minder waar: ons kleine kikkerlandje komt uitgebreid aan bod. Nu ik voor mijn onderzoek alle geschiedenisschoolboeken sinds 1949 verzameld en gedigitaliseerd heb, kan ik relatief snel in kaart brengen welke woorden en onderwerpen allemaal wel en niet in de boeken voorkomen, bijvoorbeeld het woord ‘Nederland’ (荷兰，Hélán).

De komende tijd ga ik daarom een aantal blogs schrijven waarin ik steeds een ander thema uit de Nederlandse geschiedenis behandel, zoals die wordt beschreven in Chinese geschiedenisschoolboeken. Vaak heeft dat iets met kolonialisme te maken: meestal in negatieve zin, zoals de “brute plunderingen” die door de Nederlanders aangericht zijn in Taiwan of de de-kolonisatie van Indonesië. Maar verrassend genoeg zijn er ook lovende woorden over deze periode te vinden. Bijvoorbeeld over de ondernemersgeest van de Hollanders (ja ja, de ‘VOC-mentaliteit’ is de Chinezen niet vreemd). Daarnaast komt er nog verrassend veel oer-Hollandse geschiedenis voorbij, zoals Willem III van Oranje, de Spaanse Opstand en de Engels-Nederlandse oorlogen. En ook wereldberoemde Nederlanders zijn goed vertegenwoordigd, zoals filosofen als Erasmus en Spinoza, en schilders als van Gogh, Rembrandt en Hals.

Henk Sneevliet

In dit blog begin ik met de losse eindjes: de onverwachte bijrollen die Nederlanders in de Chinese geschiedenisboeken vervullen. Zoals de Rotterdammer Henk Sneevliet, die door de Komintern naar China werd gestuurd om mee te helpen met het oprichten van de Chinese Communistische Partij (CCP). In China staat hij bekend onder zijn schuilnaam (马林, Mǎ Lín) en hij is zelfs belangrijk genoeg om een afbeelding bij te voegen.

Sneevliet speelde een belangrijke rol in een debat over de mogelijke samenwerking tussen de Guomindang (KMT) en de CCP. De Komintern was voor een dergelijke samenwerking, waarbij Sneevliet als volgt geciteerd wordt: “Van de bestaande politieke partijen in China is alleen de KMT een revolutionaire democratische partij”. De mening wordt erg serieus genomen, en “na zorgvuldige overwegingen” wordt uiteindelijk ingestemd met het plan. De KMT had immers ook een goede reputatie en een goede basis in het zuiden, waarvan geprofiteerd kon worden. Hoewel vol lof over de vergadering wordt gesproken, wordt wel de kanttekening gemaakt dat “de rol van de CCP is onderschat” in het overleg.

In verschillende edities, waaronder 1992, is zelfs een bescheiden heldenrol voor Henk Sneevliet weggelegd:

“Het was de avond van 30 juli, de vergadering was net begonnen. Plotseling kwam er een man van middelbare leeftijd binnen die een toga droeg. Hij keek een keer goed rond door de kamer en zei toen: ‘Sorry, dit is de verkeerde plek’, waarna hij snel weer naar buiten liep. Ma Lin (Sneevliet), die ervaring had met geheim werk, zei: ‘dit moet wel een detective zijn, ik stel voor om de vergadering meteen te schorsen’. Iedereen verliet afzonderlijk de ruimte. En ja hoor, nog geen tien minuten later werd het gebouw omsingeld en doorzocht door de Fransen” (onderbouw, Chinese geschiedenis, 1992, boek 3, p. 150).

Ruud Lubbers

Toen ik voor dit artikel in de boeken op zoek ging naar het woordje ‘Nederland’, kwam ons land vaak voor in een rijtje van verschillende landen. Bijvoorbeeld: “Europese slavenhandelaren waren onder meer Portugezen, Spanjaarden, Nederlanders, Fransen en Britten” (Bovenbouw, wereldgeschiedenis, 1981, boek 1, p. 167) Of: “Hitler wilde eerst België, Luxemburg en Nederland bezetten en vervolgens Frankrijk dwingen zich over te geven” (boek 2, p. 255). Meestal zeggen dit soort rijtjes niet zoveel en klik ik snel verder, maar na een rijtje over de oprichting van de EU vond ik ineens een onverwachte Nederlandse geschiedenis-bijrol voor Ruud Lubbers (吕贝尔斯, Lǚ bèi’ěr sī).

Dit bovenbouwboek uit 2008 heeft een hoofdstuk over regionale economische samenwerkingsverbanden en begint met de oprichting van de EU. Hoofdstukken beginnen vaak met een anekdote of citaat, in dit geval:

“Op 7 februari 1992 bezochten ministers van 12 lidstaten van de Europese Gemeenschap de Nederlandse grensstad Maastricht en ondertekenden het Verdrag van Maastricht (hier Verdrag van de Europese Unie genoemd). Na de ondertekeningsceremonie zei de Nederlandse premier Lubbers: voor de meer dan 300 miljoen mensen van de Europese Gemeenschap is dit een historisch moment, een moment van tevredenheid en hoop” (boek 2, p. 107).

Open grensplaats

Een andere onverwachte opwachting van Nederland kwam ik tegen toen ik afgelopen zomer pagina voor pagina de gescande bestanden van de geschiedenisboeken controleerde. Ik kwam daarbij het volgende plaatje tegen, wat meteen verdacht vertrouwd aanvoelde:

En jawel, het onderschrift luidt: “Open grensplaats: Deze foto toont een klein stadje op de grens van Nederland en België. De grenzen lopen door de stad, maar mensen zijn vrij om te reizen” (Bovenbouw, moderne wereldgeschiedenis, 1997, boek 2, p. 72). Misschien niet goed te lezen, maar het gaat hier om het grensdorp Putte, en in dit blog is hetzelfde straatbeeld meerdere malen te zien, vooral goed te herkennen aan de ramen.

Ook hier gaat het over de Europese integratie, ditmaal in een hoofdstuk over ‘Belangrijke kapitalistische landen na de tweede wereldoorlog’. Na een aantal pagina’s die zich focussen op de VS, verschuift de aandacht naar Europa:

“Sinds de jaren zeventig heeft de Europese Gemeenschap op veel economische gebieden de VS ingehaald of overtroffen. Ze stond niet langer toe om door de VS te worden gedomineerd en is actief begonnen haar internationale politieke en economische status te verbeteren. West-Europese landen en Japan begonnen invloed uit te oefenen op de economische hegemonie van de VS. De VS, Europa en Japan zijn geleidelijk aan drie poten gaan vormen waar de kapitalistische wereld op leunde” (p. 72).

Ook een paar jaar eerder staat dit verhaal al in de geschiedenisboeken, ditmaal met een getekende variant van het Nederlands-Belgische stadje. De inwoners van Putte moesten eens weten dat begin jaren negentig iemand in Beijing een foto van hun dorp aan het overtrekken was om vervolgens een hele nieuwe generatie Chinese studenten te leren over de Europese integratie.

Twee Rotterdammers en een Belgisch-Nederlands grensdorp. Zomaar drie voorbeelden van onverwachte verschijningen van Nederland en Nederlanders in Chinese geschiedenisboeken. In mijn volgende blog ga ik beginnen aan een wat samenhangender verhaal over hoe vanuit China naar ons wordt gekeken, te beginnen met de bewondering voor onze ‘VOC-mentaliteit’.

Meer over Sanne’s onderzoek weten? Kijk op haar website of volg haar op instagram/twitter voor een foto van de dag (@chineseideology).