Op de vleugels van de Draak

Auteur Lieve Joris

In de lente van 2009 reist de Vlaamse schrijfster Lieve Joris (Neerpelt, 1953) de vele Afrikanen die naar China reizen achterna naar Dubai en Guangzhou. De basis van haar nieuwsgierigheid wordt gelegd in Congo, het land waar zij eind jaren negentig verblijft en waar zij het boek ‘Terug naar Congo’ over schreef. Hier ziet ze hoe het straatbeeld geleidelijk verandert, zich vult met Indische en Afrikaanse handelaren die goedkope producten via Dubai uit China importeren. Steeds vaker duikt ook de naam ‘Guangzhou’ op, een stad in het diepe zuiden van China.

Het is het begin van een jarenlange zoektocht naar het antwoord op de vraag wat er gebeurt wanneer volkeren die geen koloniaal verleden delen elkaar ontmoeten. Lieve Joris gaat op zoek naar de verhalen van de Chinezen en Afrikanen die heen en weer reizen tussen China en Afrika, op een moment dat Europa hoe langer hoe meer haar deuren sluit.

Haar zoektocht begint in Dubai, waar een levendige handel in goedkope artikelen uit China is ontstaan tussen Indiërs, Afrikanen en Chinezen. Vanuit Dubai vertrekken schepen volgeladen met containers richting Afrika, waar de goederen hun weg vinden naar winkels in de steden en dorpen, tot winkeltjes in de diepe binnenlanden. In groothandels communiceren handelaren zo goed en zo kwaad als het gaat, grote cultuurverschillen overbruggend maar allemaal met hetzelfde doel voor ogen: rijk worden door de handel en een beter leven krijgen.

Chocolate city

Vanuit Dubai reist Lieve Joris naar de Zuid-Chinese stad Guangzhou, waar Afrikaanse handelaren steeds vaker rechtstreeks hun waren kopen en exporteren naar Afrika. In deze miljoenenstad in de Parelrivierdelta is zelfs een heuse Afrikaanse wijk ontstaan, door de Chinezen “Chocolate City” genoemd. Hier vindt de handel plaats in alles wat uiteindelijk in Afrika verkocht zal worden: kleding, telefoons, dvd’s, computers, poppen en goedkope sieraden.

Lieve Joris, voor wie China onbekend terrein is, voelt zich hier op haar gemak; een aangename tussenzone vanwaar zij peddelend in haar “Afrikaanse prauw het Chinese landschap binnenvaart”. Dit doet zij op haar eigen manier: ze sluit vriendschappen en probeert langzaam door te dringen in het leven van haar nieuwe vrienden; ze sluit zich bij hen aan om te begrijpen waar ze mee bezig zijn. Hun verhalen vormen de basis van dit boek, een caleidoscoop van indrukken en beelden die je als lezer soms wat doen duizelen.

Een Chinees klankbord nodig

Na Guangzhou reist Lieve Joris naar Beijing, waar ze Afrikaanse diplomaten, consultants, studenten en wetenschappers ontmoet. Hoe boeiend de verhalen ook zijn, ze worden allemaal verwoordt vanuit een Afrikaans standpunt. Net op het moment dat je je als lezer begint af te vragen of de schrijfster zich wel in het echte China durft te begeven en los durft te komen van de haar vertrouwde Afrikaanse wereld, blijkt dit gevoel bij haar zelf ook te spelen. Zij heeft een klankbord nodig, een Chinees klankbord.

De eerste die de Chinese deur langzaam voor haar opent, is de wetenschapster en docent Afrikaanse geschiedenis Pan Huaqiong. Het is het begin van een lange reeks ontmoetingen met Chinezen die zich allemaal om een of andere reden aangetrokken voelen tot Afrika. Het brengt Lieve kriskras door China, tot in de plaats Xiangtan in Hunan, waar ze deelneemt aan een conferentie van de Chinese Society of African Historical Studies. En naar Changsha, waar zij in het Provinciaal Museum voor het eerst iets ziet van de massaliteit van China. Dan door naar het 14e-eeuwse dorp Bagua Cun, waar Lieve ondanks het toeristische karakter van het dorp een glimp opvangt van het oude China. En verder naar het Institute of African Studies in Jinhua, waar ze dromer en kunstenaar Shudi leert kennen, die ze uiteindelijk helemaal tot in Zuid-Afrika zal volgen. Lieve hoort over San Mao, de Taiwanese schrijfster die in de jaren ’70 door Noordwest-Afrika reisde en een hele generatie Chinezen in vervoering bracht. Ze ontmoet de stoere fotografe en schrijfster Liangzi, de moderne tegenvoeter van San Mao.

Ook neemt Lieve via de voormalige Chinese ambassadeur in Eritrea kennis van diens enigszins onconventionele kijk op de relatie tussen China en Afrika, en ze praat met Zeng Qiang die werkt voor een denktank van het Chinese ministerie van Defensie, en veel in Afrika heeft gereisd. Ze ziet hoe Chinezen Afrikanen op een racistische wijze benaderen en hen met vreemde vragen bestoken, bijvoorbeeld waarom ze zo zwart zijn. Maar ze ziet ook dat Chinezen en Afrikanen in hun tradities en gewoontes soms opvallende gelijkenissen vertonen.

Gezamenlijk vooruit op de vleugels van de Draak

Lieve’s zoektocht eindigt weer in Congo, waar ze de Malinees Cheikhna opzoekt die ze in Guangzhou heeft leren kennen. In Kinshasa vernieuwen de Chinezen de vijftien kilometer lange boulevard die van het centrum naar het vliegveld loopt. Daarvoor hebben ze alle bomen uit de koloniale tijd laten omhakken. Deze “modernisering Chinese stijl” wekt de woede van menig Europeaan, maar een Congolese student architectuur vertelt Lieve Joris dat hij dit een sentimentele houding vindt.

Op de vleugels van de draak is een rijk geschreven verhaal met overvloedig veel details. Lieve Joris schetst de levens van Chinezen in Afrika, van Afrikanen in China en van Chinezen die weliswaar veel over Afrika weten maar er nog nooit geweest zijn. Opvallend is dat deze verhalen voorbij gaan aan de algemene (westerse) opinie dat China Afrika leegzuigt en dat China Afrika geen verplichtingen oplegt. Ze werpen een licht op de levens van de mensen daarachter, waarbij er kritiek is op zowel China als Afrika, maar waarbij uiteindelijk de meeste partijen toch van de situatie profiteren, in beweging komen en zo kans zien een beter leven op te bouwen. Naarmate Lieve langer in China en Afrika verkeert en de vriendschappen die zij opdoet intenser worden, realiseert zij zich dat alle spelers in haar verhaal – de Chinezen, de Afrikanen, maar ook zijzelf – zich voortbewegen op de vleugels van de draak, vooruit geduwd door de stuwende kracht van China.

Op 2 oktober 2013 gaf Lieve Joris in het kader van haar boek Op de vleugels van de draak de 40e globaliseringslezing in Felix Meritis te Amsterdam. De lezing is hier nog te zien.