Overheidsbaan te koop: 25.000 euro

Laatst sprak ik iemand met een achtergrond in Chinees onderwijs over haar loopbaan. “Ik had lerares aan een universiteit kunnen zijn,” vertelde ze. Een kennis had haar ooit gebeld en verteld dat zij op haar beurt weer een kennis had die deze baan aanbood tegen betaling van 160.000 yuan, bijna €25.000 tegen de huidige koers. Ik kon m’n oren niet geloven. “Een baan kopen, voor een voor Chinese begrippen astronomisch bedrag?”. “Ja, het komt veel voor in China”, zei ze.

IJzeren rijstkom

Ik kon er nog steeds met m’n verstand niet bij. Waarom zou iemand betalen voor een baan waarbij je, zelfs als je helemaal niets zou uitgeven van het maandsalaris van 3.000 yuan, ruim 50 maanden bezig bent om die investering terug te verdienen? En waar haalt iemand überhaupt dat geld vandaan?

“Meestal van de ouders”, legde ze uit. “Die sparen in China voor de toekomst van hun kind. Niet alleen omdat ze een beter leven voor hun kinderen wensen dan ze zelf hebben gehad, maar ook omdat een goede baan voor hun kind hen verzekert van een betere oude dag. Bij gebrek aan goede sociale voorzieningen en pensioenen verzorgen kinderen in China hun ouders namelijk. Het kopen van een stabiele baan is dus een investering in zekerheid voor hun kinderen en zichzelf.”

Wat betreft het terugverdienen van de investering zei ze: ”Het is inderdaad een hoog bedrag, maar verspreid over een hele loopbaan valt het wel mee. Dit soort banen is een ijzeren rijstkom; een vaste baan voor het leven. Als je deze eenmaal hebt zit je meestal tot je pensioen gebakken en is er soms ook nog kans op promotie. Een baan bij een overheidsinstelling geeft je daarnaast ook mianzi; aanzien en status. En dat levert meestal weer mogelijkheden op voor ‘grijs inkomen’.”

Mai Guan

De hierboven beschreven vorm van kopen van een baan wordt in China mǎi gōngzuò (买工作) genoemd. Maar er bestaat nog een andere vorm: mǎi guān mài guān (买官卖官) of mǎi guān yù jué (买官鬻爵). Ontleden van deze termen vertelt veel over de beweegredenen. De karakters voor mǎi en mài/yú betekenen kopen en verkopen. Guān en jué betekenen respectievelijk ‘ambt’ en ‘adel’. Kortom, het kopen van een overheidspositie voor het verkrijgen van status. Meestal betreft het een situatie waarbij een ondergeschikte een leidinggevende betaalt voor een promotie of benoeming in een aantrekkelijkere baan. Personen in hoge posities bouwen hiermee een monopolie op in de toewijzing van dergelijke banen.

Het benoemen van hooggeplaatste ambtenaren op basis van aanbevelingen van andere ambtenaren is al zo oud is als China zelf. Tijdens de Sui-dynastie (518-618) werd het ambtenarenexamen ingevoerd dat nog steeds gebruikt wordt voor aanstelling van nieuwelingen. Maar dat betreft met name lage startersposities. Voor hogere posities wordt sinds jaar en dag een beroep gedaan op het advies van leidinggevenden.

Het verkopen van posities bij de overheid heeft in de jaren ’90 een enorme vlucht genomen. In het afgelopen decennium is een aantal extreme mai guan-zaken flink aangepakt en onder Xi Jinping’s beleid is dit verder geïntensiveerd. In 2004 kwamen mai guan-zaken met vier verschillenden partijbazen aan het licht. De schandalen varieerden van 13 tot 110 benoemingen met bedragen die opliepen tot 49.000 yuan per benoeming (€7.000). De ernstigste zaak betrof Li Tiecheng, een partijsecretaris, die 1,43 miljoen had verdiend door 110 personen te benoemen voor een gemiddeld bedrag van 13.000 yuan.

Een andere bekende zaak is die van Ma De, een partijbons uit Heilongjiang die tussen 1992 en 2001 maar liefst 260 overheidsposities verkocht voor een totaal van 6 miljoen yuan. In weer een andere zaak in Dingyuan County bleken alle 37 dorpshoofden hun baan gekocht te hebben van de partijsecretaris, die tijdens zijn loopbaan in totaal 297 posities had verkocht.

Prijskaartje

De bedragen zijn er door de jaren heen niet minder op geworden. In een meer recente zaak kreeg Zhou Zhenhong, een topambtenaar, levenslang voor het innen van meer dan 25 miljoen yuan aan smeergeld van 33 relaties, waaronder 5 projectontwikkelaars die daarmee invloedrijke posities in politieke adviesorganen kochten.

In de meeste mai guan-zaken betreft het bedrag een gemiddeld jaarsalaris voor een ambtenaar op provinciaal niveau. Dit is echter een kleine investering als je rekening houdt met de potentiële inkomsten die de omkoper in de toekomst zal hebben als hij zich vervolgens zelf laat omkopen. Lokale media in Shenzhen publiceerden recentelijk een verhaal over een lage douanebeambte die $55.000 neertelde voor zijn baan. Het bedrag had hij binnen 8 maanden terugverdiend door kick-backs die hij betaald kreeg van smokkelaars.

De Huffington Post schreef begin dit jaar op basis van bekende mai guan-zaken een artikel met enkele richtlijnen over de bedragen waar je aan moet denken als je een baan als overheidsfunctionaris ambieert:

• $160.000 voor loco-burgemeesterschap van een stad met 160.000 inwoners
• $300.000 voor hoofd van een district met 460.000 inwoners
• $64 miljoen voor een van de 200 zetels in het centrale comité van de Communistische Partij

Die laatste schatting is overigens gebaseerd op het bedrag dat voormalig hoofd van het Ministerie van Spoorwegen, Liu Zhijun, bij elkaar probeerde te schrapen voor zo’n zetel. Andere voorbeelden zijn te vinden in een artikel van Graeme Smith waarin prijskaartjes uiteenlopen van 10.000 yuan voor Manager Bureau Bosbouw (Shangzhou District, Shaanxi) tot 300.000 yuan voor ziekenhuisdirecteur en 400.000 yuan voor Hoofd Financiën (Shangcai County, Henan).

Uitbetaling

De Huffington Post beschreef tevens hoe men aan dit smeergeld komt: verkopen van duur onroerend goed dat men (door corruptie) door de jaren heen verworven heeft, donaties vragen aan bedrijven die je na de benoeming zullen steunen of gewoon een lening opnemen bij de bank. Betaling vindt vaak plaats over een bepaalde periode en door middel van het verstrekken van rode envelopjes tijdens Chinese feestdagen en andere feestelijkheden. Maar er zijn ook diverse andere manieren om de betalingen te vermommen, bijvoorbeeld door de vrouwen van de betrokkenen mahjong te laten spelen om geld, waarbij een van de twee toevallig elke keer weinig geluk heeft.

Okay, het klonk allemaal als “rationaliteit met Chinese karakteristieken”, maar ik vroeg me toch nog af wat er dan met die 160.000 yuan gebeurd zou zijn als mijn gesprekspartner die baan gekocht had. “Dat bedrag wordt verdeeld onder alle personen die betrokken zijn bij de verkoop van dit soort banen. Meestal betreft het een hele keten van mensen die allemaal hun deel opstrijken. De uiteindelijke benoeming wordt gedaan door een daarvoor geautoriseerd persoon bovenin de keten.”