In 2016 publiceerde de Engelse historicus Peter Frankopan De Zijderoutes: een nieuwe wereldgeschiedenis. Een boek dat lovende kritieken kreeg, zo ook op China2025.nl. Eind vorig jaar publiceerde Frankopan zijn opvolger: De Nieuwe Zijderoutes: het heden en de toekomst van de wereld. Borduurt Frankopan met dit boek op zijn vorige succes of heeft hij meer te bieden?

Verrast door succes

Aanvankelijk vreesde ik het eerste, de neiging van auteurs om een eerder succes verder uit te melken. Deze vrees is ongegrond, want het boek behandelt een nieuw onderwerp, nieuwe perspectieven en is tevens een scherp commentaar op de intellectuele preoccupaties van de westerse wereld.

Om met het onderwerp te beginnen: Frankopan schrijft in de inleiding dat het succes van De Zijderoutes hem enorm heeft verrast. Normaal gesproken krijgt hij “Op cocktails of tijdens diners maar even aandacht voor zijn onderwerpen, zelfs van collega’s”. De grote aandacht die er voor het gebied blijkt te zijn heeft hem er toe gebracht om de enorme dynamiek van de regio waaraan hij al het grootste deel van zijn intellectuele leven wijdt, in een nieuw licht te plaatsen: dat van het heden en de toekomst.

China binnen internationale ontwikkelingen

Auteur Peter Frankopan

De eerste twee hoofdstukken (de routes naar het oosten en het hart van de wereld) vormen een bespreking van de recente ontwikkelingen in het Midden-Oosten, Zuid en Zuidoost-Azië: ISIS, het opzeggen van het JCPOA (beter bekend als de Irandeal) door Trump, de oorlogen in Syrië, Jemen en Afghanistan komen voorbij, maar de ontwikkelingen rond de Kaspische Zee, waar Iran, Turkmenistan en Kazachstan stappen hebben gezet om een belangrijk geschil over gas- en olievelden bij te leggen, de corruptie in die landen en het geopolitieke belang van Djibouti.

Het tweede deel van het boek is gewijd aan China en de groeiende rivaliteit met de VS. Het derde hoofdstuk is geheel gewijd aan China en de nieuwe Zijderoutes, ofwel het ‘Belt and Road Initiative’ (BRI) dat onder president Xi Jingping is gelanceerd. Dit plan behelst het aanleggen van hypermoderne havens, bruggen, spoorlijnen, viaducten en communicatienetwerken over de gehele zuidas van het Aziatische continent en daarbuiten. Afrika en Europa vormen namelijk ook een onderdeel van de visie, waarmee Japan in een ongemakkelijke positie komt.

BRI: een geopolitieke gamechanger

Frankopan onderstreept de gigantische ambitie die er achter schuil gaat en de triljarden die er mee gemoeid zijn. Hij stelt onomwonden dat BRI een geopolitieke, militaire, economische en wellicht ook financiële gamechanger gaat zijn. Door leningen te verstrekken aan landen als Sri Lanka, Djibouti, Malediven, Vanuatu en de Salomonseilanden (voor de noordoostkust van Australië) krijgt China op steeds meer plaatsen een vinger in de pap. Leningen die niet afgelost kunnen worden, dienen als onderpand voor het gratis leasen van een militaire basis door China. Het doet denken aan de manier waarop het Verenigd Koninkrijk in 1898 Hongkong in handen kreeg, met als enige verschil dat China vanuit een ruim strategisch concept denkt.

Frankopan is erg scherp over de westerse reactie – lees passiviteit – jegens BRI. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, stelde dat de V.S. mee wilde doen aan het project door 113 miljoen Dollar beschikbaar te stellen. Tegenover de vele duizenden miljarden die China beschikbaar stelt is dat zonder meer lachwekkend. Ook het Amerikaanse gerommel in Pakistan krijgt geen positieve kritieken: sinds de jaren 80 behandelen de Verenigde Staten het land als een geopolitieke pion die je naar gelang heen en weer kunt schuiven. De Europese houding is niet veel beter, met name de voormalige imperiale machten Engeland en Frankrijk zijn in staat van verwarring: hoe te reageren op deze tektonische veranderingen? Trump en Brexit halen bijna dagelijks de voorpagina van kranten en vormen dankbare gespreksonderwerpen, maar een naar binnen gekeerde westerse wereld ziet het echte belangrijke vraagstuk over het hoofd.

Frankopan is genuanceerd over de van de nieuwe Zijderoutes voor de westerse wereld. Hij onderschrijft dat de opkomst van China, de verregaande samenwerking met Rusland en BRI de westerse wereld voor nieuwe vraagstukken stelt. Gezien de Anti-Chinese houding die in de VS is ontstaan, de toenemende verwijdering tussen de E.U. en de Verenigde Staten en het navelstaren binnen de westerse wereld is hij sceptisch over de mogelijkheid om de veranderingen op het Aziatische continent op de juiste waarde te kunnen schatten.

De wereld is niet zo ‘plat’ als wij denken

Voor Frankopan staat als een paal boven water dat de nieuwe Zijderoutes er mede voor gaan zorgen dat de 21e eeuw er heel anders uit gaat zien. De vele investeringen die China doet in infrastructuur zijn broodnodig en cultiveren voorheen braakliggend economisch terrein. Hij deelt daarmee impliciet een sneer uit naar het neoliberale economische denken, dat vooral het bankwezen als motor van de economie ziet. Zonder dat hij pleit voor een nieuw economisch beleid, impliceert hij wel dat de wereld niet zo ‘plat’ is – om Thomas Friedman te parafraseren – als sinds de jaren 90 in westerse kringen werd aangenomen. Globalisering en wereldhandel kennen meer varianten dan tot nu toe in de VS en Europa werden aangenomen.

Voor iedereen die de opkomst van China in een ruimer geografisch perspectief wil plaatsen, is dit boek een aanrader. Het is niet nodig om zijn vorige boek gelezen te hebben, om dit boek te begrijpen. Omgekeerd bevat dit boek ook veel nieuwe informatie en is het geenszins een slap aftreksel van zijn vuistdikke geschiedenis van de Zijderoutes.

De Nieuwe Zijderoutes – het heden en de toekomst van de wereld, Peter Frankopan, Uitgeverij Spectrum, november 2018, e-book €14,99, hardcover €24,99, ISBN: 9789000365920.