De oorlog die vermeden kan worden

Met de toegenomen spanningen tussen China en Amerika in het afgelopen jaar, wist het bezoek van Nancy Pelosi – de onlangs afgetreden spreker van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden – in augustus aan Taiwan de gemoederen in Beijing flink aan te wakkeren. In dat licht lijkt de boodschap van Kevin Rudds nieuwste boek dringender dan ooit. Namelijk, dat een oorlog te vermijden valt mits de leiders van vooral de VS en China de moed en wijsheid hebben om tot heldere afspraken te komen, grenzen weten te stellen én die na te komen.

Kevin Rudd is voormalig premier van Australië (2007-2010 en in 2013), sinoloog en hij spreekt vloeiend Mandarijn. Hij maakte minstens honderd bezoeken aan China en sprak er met onder andere met Xi Jinping en Jiang Zemin. Tot voor kort was hij CEO van de denktank The Asia Society in Washington. In The Avoidable War doet hij een dringend beroep op de internationale gemeenschap, maar vooral op Amerikaanse en Chinese leiders om te komen tot een nieuwe gezamenlijke verstandhouding. Rudd werd op 20 december jl. benoemd tot ambassadeur in de VS voor Australië.

De reden voor het schrijven van dit zeer leesbare boek is dat hij een gewapend conflict tussen beide grootmachten als een reële mogelijkheid ziet. Het is zijn persoonlijke visie op hoe de relatie snel diepere bewustwording over elkaars politieke en ideologische culturen, nationale belangen en competitieve drijfveren behoeft dan nu duidelijk het geval is. Dit begrip is cruciaal om vervolgens een raamwerk op te kunnen tuigen waarin men bereid is heldere afspraken te maken om een naderende, catastrofale oorlog te voorkomen.

In een jaar zoveel weer veranderd

Rudds boek verscheen begin 2022. Sindsdien lijkt China niet van plan te zijn Rusland te veroordelen om zijn meedogenloze inval van Oekraïne, zijn de handelsrelaties tussen de VS en China verder gefragmenteerd, lijkt er sprake van technologische ontkoppeling tussen China en westerse landen, is er een energiecrisis en is Xi Jinping voor een derde termijn herkozen als leider van de CCP, waar hij geflankeerd wordt door raadgevers uit zijn eigen kring. Tijdens het congres herhaalde hij dat Taiwan herenigd moet worden met het moederland, desnoods met geweld.

Inmiddels is ook China’s zero-Covid beleid abrupt opgeheven met onvoorziene consequenties voor de bevolking en de wereldeconomie. Verder is de globale competitie tussen beide grootmachten meer dan voelbaar op het Afrikaanse continent en maakt Australië zich grote zorgen om China’s activiteiten in de Polynesische en Melanistische Archipel. Om maar wat te noemen.

Wederzijds wantrouwen en onbegrip voedt giftige bodem

Auteur Kevin Rudd

Amerika heeft lang het geloof gekoesterd dat China met haar economische hervormingen en groeiende middenklasse tevens een politiek liberalere weg zou inslaan, en gevestigde internationale spelregels zou omarmen. Deze overtuiging werd tijdens de Obama jaren echter gelogenstraft. In het Amerikaanse perspectief vormen China’s groeiende militaire capaciteiten nu een directe uitdaging voor Amerikaanse militaire aanwezigheid in de Stille Oceaan en daarbuiten.

China’s succesvolle, doch heimelijke, acties in te breken op Amerikaanse computersystemen en gevoelige informatie te stelen over hun defensieplannen leidden niet alleen tot zorg en verontwaardiging, maar hielpen ook om een wending in het denken over China’s ambities te realiseren. De VS zien een land dat de bestaande wereldorde wil vernieuwen met eigen spelregels. Dat wordt onder andere gedaan via het Belt and Road Initiative, het opspuiten van eilanden in de Zuid-Chinese Zee, maar ook door het inzetten van verschillende cyberstrategieën, en de politieke beïnvloeding van overheden elders in de wereld.

Verder is Beijing er volgens Washington op uit om zijn politieke model te exporteren naar ontwikkelingslanden, om de eigen politieke en economische invloed te maximaliseren. Om van Taiwan, Hong Kong en Xinjiang nog maar niet te spreken. Het is voor Amerikaanse strategen het heldere bewijs dat China’s ambities en handelingen niet te vertrouwen zijn, en dat het land dientengevolge moet worden beschouwd als een regionale en globale tegenstander.

China’s blik op de VS

Niet alleen is de onderlinge machtsbalans hierdoor beïnvloed, ook de veranderende aard van het Chinese leiderschap is medebepalend voor de verharding en toenemende achterdocht tussen beide machten, stelt Rudd. Vanuit het Chinese perspectief spelen er eveneens niet onaanzienlijke bedenkingen richting Amerika een rol. Om de welvaart te vergroten en sociale stabiliteit te garanderen, is nodig dat het China van Xi inkomensongelijkheid tegengaat en op termijn vrijwel gehele onafhankelijkheid van buitenlandse mogendheden bewerkstelligd. En dat kan alleen in een wereld waarin de VS niet langer dominant is. Zeker nu Amerika er alles aan doet om de technologische opmars van China te dwarsbomen, met in het kielzog een enigszins tegenspartelend Europa.

Amerika is stelselmatig bezig om China in haar ambities te laten struikelen zodat het land zal falen de ‘Verjonging van de Chinese Natie” te verwezenlijken. Amerika respecteert de CCP onvoldoende en heeft geen oog voor de grootsheid van de Chinese geschiedenis en het Chinese volk. In weerwil van de Amerikaanse maatregelen, meent Xi dat het leger van goed opgeleide vaderlandslievende ingenieurs China vooruit zal helpen met de fabricage van toonaangevende halfgeleiders. Daar heeft Xi de private sector niet bij nodig en moeten bedrijven als Alibaba en Tencent een toontje lager zingen, aldus de auteur.

Thucydides: gevaarlijk dichtbij maar het kan voorkomen worden

Rudd gelooft niet in de oude Griekse overtuiging van Thucydides die stelt dat wanneer een heersende grootmacht wordt uitgedaagd door een opkomende natie, dit onherroepelijk leidt tot een oorlog. Het verklaart de keuze van de titel voor zijn boek. Desondanks, zegt hij, zijn er al veel elementen afkomstig uit de Val van Thucydides die een nieuwe Koude Oorlog 2.0 lijken in te luiden en zelfs een hete oorlog tot gevolg kunnen hebben.

Het diplomatiek isoleren van Taiwan is al geruime tijd aan de gang. Het bezoek van Pelosi heeft zoals gezegd de sentimenten in Beijing op scherp gezet met als gevolg militaire oefeningen rondom het eiland. China heeft zelfs verklaard dat de Straat van Taiwan Chinees is, en dus niet openbaar internationaal bevaarbaar is. Het zijn dergelijke gebeurtenissen die de temperatuur gevaarlijk hebben doen laten stijgen.

Rudd ziet vooral dat het uitblijven van bilaterale overeenkomsten over wat cyberdoelen zijn en tot hoe ver gegaan kan worden met het hacken van elkaars infrastructuur en burgerdoelen, plotseling kan leiden tot de ernstige opschaling van de kans op oorlog. Hij laat tien scenario’s de revue passeren die de opmars naar conflicten bespreken die bepaald niet ondenkbeeldig zijn. Noord-Korea speelt daar ook een rol in. Een van de opties is dat Xi’s plannen en ambities zelfs geheel mislukken – wat dan?

Het moet samen en het moet anders

Rudd pleit voor managed strategic competition. Het gaat hem erom dat beide landen hun regionale en mondiale doelen binnen een raamwerk van afspraken uitspreken en opstellen, en erkennen dat de risico’s van een militair conflict of oorlog daarmee worden verminderd. Een unilaterale houding zal niets opleveren – een balans moet komen in het geven en nemen. Daarentegen zal unmanaged competition vrijwel zeker leiden tot het ondermijnen van elkaars nationale belangen en het verlies van wereldvrede.

Het is hoopvol dat op het Balinese klimaattoneel Joe Biden en Xi Jinping elkaar ontmoetten en dat de Australische Minister van Buitenlandse Zaken Penny Wong vlak voor Kerst een bezoek aan haar ambtsgenoot Wang Yi bracht – na een drie jaar ijzige stilte. Aan de bittere noodzaak om een gezamenlijke weg te vinden om vreedzaam met elkaar deze planeet te delen, heeft Rudd een belangrijke bijdrage geleverd. Het is te hopen dat zijn kennis, ervaring en inzichten meegenomen worden in de beslissingen die overheden nu nemen wanneer het gaat over ‘onze’ relatie met China en de Chinezen.