De buitengewone levens van twee vertalers tussen de Qing en het Britse rijk

Lord Macartney’s missie, 1793

In 1793 leidde de missie van Macartney naar China tot een aanvaring tussen de Qing-dynastie en het Britse rijk. Vaak wordt gedacht dat dit simpelweg een uiting was van desinteresse van het Chinese keizerrijk. Henriette Harrison laat echter zien dat de werkelijkheid genuanceerder is.

Henrietta Harrison, docent aan de University of Oxford en Pembroke College, toont op indrukwekkende wijze hoe het resultaat van deze missie tot stand kwam. Door de levens van de tolken George Thomas Staunton en Li Zibiao onder de loep te nemen, krijgt de lezer niet alleen een veel persoonlijker beeld van de toenmalige politieke ontwikkelingen, maar wordt ook belicht hoe ingewikkeld dergelijke situaties kunnen zijn.

Een Britse en Chinese tolk met een niet-alledaagse achtergrond

George Thomas Staunton krijgt een niet-alledaagse opvoeding van zijn vader, George Leonard Staunton. Het was in die tijd niet ongebruikelijk Latijn te leren, zeker wanneer men onderdeel uitmaakte van de elite, maar George Leonard besloot al vrij snel dat hij alleen nog Latijn met zijn zoon zou spreken. Later zou hij een leraar uit Duitsland laten overkomen om zijn zoon oud-Grieks te leren. De jonge Staunton kon goed leren, dus pakte hij ook deze taal makkelijk op.

Auteur Henrietta Harrison

Li Zibiao, zijn Chinese tegenhanger, vertrok op jonge leeftijd richting Napels, om daar aan het College van de Heilige Familie Italiaans en Latijn te leren. De Chinese studenten genoten aanzien en Li was daarbij nog getalenteerd ook, toch was het voor hem een eer uitgenodigd te worden voor de missie naar China. Hij reisde hiervoor eerst met George Leonard Staunton mee naar Engeland. Dat was niet geheel on-controversieel, daar Li katholiek was en het katholicisme in Engeland op dat moment nog flink werd beperkt. Behalve zelf optreden als tolk, kregen Li en zijn medestudent Ke ook de opdracht George Thomas zo veel mogelijk Chinees te laten horen. Op die manier zou George Leonard in de toekomst een uiterst loyale tolk aan zijn zijde weten.

Interessante details

In de beschrijvingen van de voorbereiding en uitvoering van de missie vallen bepaalde details op waar men zich tegenwoordig niet altijd bewust van is. Zo mochten Europese vrouwen in die tijd niet afreizen naar Peking. Andersom blijkt uit de beschrijvingen die Li geeft van zijn tijd in Europa wel degelijk interesse en waardering voor de Europese cultuur. Hoewel Li geen Engels sprak, kon hij met Macartney communiceren in het Italiaans en het Latijn, en al gaf Macartney niet direct openheid van zaken over het doel van zijn missie, het was Li niet ontgaan dat handel hier de hoofdrol speelde.

In die tijd waren er spanningen tussen de Britse Oost-Indische Compagnie en het Britse rijk. De staat had de compagnie rechten verleend zoals het opbouwen van een eigen leger om de handelsposten en schepen te beschermen, maar daardoor ging de compagnie zich steeds meer als een staat gedragen. Tegelijkertijd nam het respect voor de gekoloniseerde gebieden en volkeren af, wat leidde tot kritiek en een waarschuwing van William Shepherd over de missie van Macartney:

And when, with hollow hearts and honeyed tongues,
These slaves of gold advance their blood-stained hands
Shrink from the touch – Remember India’s wrongs –
Remember Africa’s woes – and save your destined land.

De beroemdste weigering van een kǒutóu

Onderweg moest het gezelschap vele gevaren trotseren. Li kwam als enige tolk aan in Peking, de rest was om verscheidene redenen afgehaakt. En zelfs Li had het zwaar te verduren, door het gebrek aan gezonde voeding ontwikkelde hij vermoedelijk scheurbuik.

Met verzwakte en uitgedunde bemanning bereikten de Lion en de Hindostan de monding van de rivier de Hui. De saluutschoten boezemden de lokale bevolking – en zelfs de officiële vertegenwoordigers van de keizer angst in. Niet onterecht, want er werd met munitie geschoten en hoewel onbedoeld, vielen daar soms zelfs doden bij.

Toen uiteindelijk Macartney werd ontboden, weigerde hij de keizer met een kǒutóu te begroeten, vooral vanwege de krantenkoppen die dit thuis in Engeland zou veroorzaken. Met afschuw moet hij gedacht hebben aan Timagoras, een Atheense gezant die weliswaar respect won in het land dat hij bezocht, maar eenmaal thuis werd geëxecuteerd omdat hij het Perzische protocol had gevolgd. De weigering van Macartney werd door de Qing-regering als affront gezien.

Balanceeract tussen culturen

Hoewel er wel degelijk een uitwisseling plaatsvond, werden alle officiële eisen van Macartney afgewezen en keerde hij onverrichter zake huiswaarts.

Als iets duidelijk wordt uit het werk van Harrison, is het dat tolken een balanceeract is tussen verschillende partijen en culturen, en dat de kennis die een tolk in kan brengen cruciaal kan zijn. De beeldende beschrijvingen, citaten uit correspondentie en rijke illustraties maken The Perils of Interpreting bijna tot een documentaire in boekvorm.