Het land dat er niet mag zijn

Taiwan is een probleem waarmee de wereld in zijn maag zit. De Taiwanezen – mogen ze zichzelf zo noemen? – leven daarom in een wereld die veel beperkingen oplegt. Het lijkt gevangen in verstarde internationale verhoudingen en compromissen vol tegenstrijdigheden. Het mag geen land zijn, maar wordt wel deels zo geaccepteerd; er is geen uitzicht op hereniging met China, maar het perspectief van één China blijft de leidende fictie. De wereld is ingrijpend veranderd en Taiwan heeft zich tot welvarend en democratisch land ontwikkeld. Het is echter een land dat er eigenlijk niet mag zijn.

Het verhaal over Taiwan wordt vooral geschreven door anderen als onderdeel van de internationale geopolitiek. Het eiland behoort volgens de Volksrepubliek bij het grote China. Tevens is het onderdeel van de door het Westen gesteunde wereld van liberale democratieën. Aan de wereld van internationale instituties kan het eiland echter maar beperkt deelnemen. Ook westerse landen erkennen Taiwan overwegend niet als land. Zo kennen we de ‘Republiek China’ vooral als een speelbal in internationale politieke conflicten, als slachtoffer van een geschiedenis die het land geen eigen plek gunde. Wat betekent dit voor Taiwan zelf? Hoe ontwikkelt dit een eigen identiteit in deze context?

Het eigen verhaal van Taiwan

Daarover gaat dit boek van de bekende Britse Chinadeskundige Kerry Brown en de Taiwanese onderzoeker en adviseur Kalley Wu Tzu-hui. Op basis van beschikbare kennis en een serie interviews met deskundigen in Taiwan in 2018, schreven zij een boek waarin het eigen verhaal van Taiwan centraal staat. Wat betekent het voor Taiwan om onderdeel te zijn van een geschiedenis die het niet de ruimte geeft om een land te zijn? Hoe denken de inwoners van Taiwan zelf over wie zij zijn en hoe zij zich tot de wereld willen verhouden? Die identiteitsvragen vormen de kern van het boek, dat het karakter heeft van een lang essay, waarin de auteurs niet primair nieuwe feiten aanbieden, maar vooral willen uitdagen om nieuwe gedachten te vormen over de lastige werkelijkheid van het eiland.

Als achtergrond biedt het boek de nodige gegevens over de geschiedenis van het land, de (succesvolle) economisch ontwikkeling sinds de Tweede wereldoorlog en de ontwikkeling van het politieke systeem en met name de democratisering daarvan.

Verhalen en generaties: wie zijn we?

Auteur Kerry Brown

Taiwan heeft een lange en brokkelige geschiedenis. De inwoners zijn, behalve een minderheid van afstammelingen van de oorspronkelijke eilandbewoners, etnische Chinezen die in verschillende perioden van geschiedenis naar het eiland zijn gekomen. De laatste grote groep van hen kwam naar het eiland met Chiang Kai-shek, toen hij in 1949 met het nationalistische leger een Chinese regering in ballingschap op Taiwan vestigde. Hoewel de meeste inwoners zichzelf als Han-Chinezen beschouwen en daardoor een verbondenheid met het grotere China voelen, zijn er beduidende verschillen tussen de generaties in de mate waarin zij zich Taiwanees of Chinees voelen. Taiwan heeft de Culturele Revolutie niet meegemaakt en daardoor is er minder sprake geweest van een breuk in de cultuur dan in de Volksrepubliek. Aan de andere kant heeft het veel invloeden ondergaan van Japan, dat het eiland meer dan vijftig jaar bestuurde.

Wij kennen het verhaal vanuit de Volksrepubliek: Taiwan is net als Tibet en Xinjiang een onvervreemdbaar deel van de Chinese natiestaat. Maar dit is niet het enige verhaal en het is niet onbetwist. Het is een constructie uit de Qing-dynastie en een toepassing van Europees gedachtegoed over soevereine staten (het Westfaalse model), dat voordien vreemd was aan de Chinese opvattingen. En de Volksrepubliek combineert dit met een veel ouder denken, waarin China het centrum van een beschaving is. Het is gerechtigd om macht uit te oefenen over zijn buren (vazalstaten). Dit verhaal domineert de internationale omgang met Taiwan. Is er nog ruimte voor een eigen verhaal?

Machtig China en krachtig Taiwan

In 1949 dacht de  Nationalistische Partij (Kuomintang KMT) niet wezenlijk anders over de Chinese identiteit dan de Communisten op het vasteland. Zij beschouwde zichzelf als leider van geheel China, dat helaas door de verkeerde partij werd bestuurd. Gaandeweg echter kwam er in Taiwan ruimte voor eigen opvattingen over Chinese en Taiwanese identiteit. De ontwikkeling van een parlementaire democratie in Taiwan zorgde ervoor dat het Taiwanese perspectief ruimte kreeg, ook binnen de KMT. De eerste in 1996 democratisch gekozen president, Lee Teng-hui, bepleitte al meer afstand van China. De concurrerende partij, de Democratische Progressieve Partij (DPP),  zat al van het begin op het spoor van een eigen Taiwanese identiteit. De verkiezing van Tsai-Ingwen (DPP) in 2016 liet zien hoe een meerderheid een meer onafhankelijke koers van Beijing wil. Zij stelde de status-quo expliciet ter discussie. Vooral jonge Taiwanezen willen een ander verhaal over hun land.

De ruimte daarvoor is echter beperkt. Al sinds de jaren zeventig wordt de Volksrepubliek erkend als het enige China in internationale organisaties. De VS, hoewel ideologisch bondgenoot van Taiwan, steunt het ‘één-China-principe’ en heeft alleen met de Volksrepubliek diplomatieke banden. De ontwikkeling van China tot economisch en politieke wereldmacht zorgt uiteraard voor een vergroting van het overwicht van dit land op Taiwan. En de toenemende vervlechting van beide economieën verstevigt de greep van het grote land op het kleine. Toch heeft in deze omstrengeling Taiwan ook voordelen. Zo geeft de democratie legitimiteit aan de regering, die een autoritair regime mist. Ook lijkt China Taiwan meer nodig te hebben voor zijn eigenwaarde dan andersom: een krachtig Taiwan tegenover een machtig China.

Chinees en modern: meer dan één weg

Globalisering en modernisering zetten vraagstukken van identiteit op de agenda, ook in het geval van China en Taiwan. Er is meer dan één manier om Chinees en modern te zijn, dat laat de geschiedenis zien. De noodzakelijke ontwikkeling van één toekomst, leerstuk van het marxisme-leninisme, wordt weersproken door Taiwan, dat een andere weg heeft gekozen. Maar hoe gaat de wereld ruimte bieden aan deze andere identiteit? Hoe komen we los van de verstarde verhalen waarin Taiwan een onhoudbare positie heeft gekregen? Het boek roept deze vraag op, maar geeft geen eenvoudige oplossingen. Het benadrukt de noodzaak van een nieuw verhaal.

De beperkingen van het oude, verstarde verhaal over Taiwan komen goed uit de verf door de combinatie van lokale Taiwanese kennis (Wu) en diepgaande kennis van het moderne China (Brown) in dit boek, dat tevens nuttige basiskennis over het land biedt.  Helaas komt er nogal veel herhaling voor in de tekst en ook verdubbeling ten opzichte van eerder werk van de Britse auteur (zoals Kerry, 2018). Desalniettemin hartelijk aanbevolen aan iedereen die een ander verhaal over Taiwan wil lezen.

The Trouble With Taiwan – History, the United States and a Rising China, Kerry Brown & Kalley Wu Tzu Hui, Zed Books oktober 2019, hardcover €26,99, e-book €12,99, ISBN 9781786995247.