Zal Xi Jinping blijken de architect van ‘s werelds 21e eeuwse globaliseringsbouwwerk te zijn? Dat vraagt Ties Dams (1993) zich af in zijn biografie over Xi Jinping (1953). En is Xi de beschermer waarvoor China altijd heeft gestaan: een amalgaam van bestuur, cultuur en filosofie waarin ‘de lange lijnen in het denken over orde en chaos, harmonie en relaties’ tot uitdrukking komen? Dit alles onderzoekt Dams in zijn biografie over China’s huidige leider.
De keuze van dit onderwerp ligt besloten in zijn fascinatie voor macht en hoe die wordt toegepast. In zijn boek laat Dams zien dat Xi Jinping een pad voor China kiest dat voortbouwt op een eeuwenoud adagium dat stelt dat China de opperste beschaving onder de hemel is. De stormachtige gebeurtenissen uit het moderne verleden dienen als pijnlijke herinneringen aan een zwak China dat niet bij machte was weerwoord te geven op disruptieve buitenlandse en binnenlandse krachten.
Xi senior van grote invloed op zoon
Dams bouwt in de eerste hoofdstukken aan een chronologisch overzicht waarin de ontstaansgeschiedenis van de CCP uitgelegd wordt. Om de wereld te begrijpen waarbinnen de jonge Xi geboren wordt en zich uiteindelijk met vallen en opstaan omhoog werkt tot het hoogste ambt, is deze context essentieel.
Als zoon van een revolutionair van het eerste uur is Xi verzekerd van een positie aan het Rode hof. Dams beschrijft hoe Xi in een sedan met geblindeerde ruiten naar school gebracht wordt. En hoewel de elitaire wereld waarbinnen Xi opgroeit tegenstrijdig lijkt met de missie die de CCP zichzelf had opgelegd, is hier geenszins sprake van. De Rode elite ziet zichzelf als de gedoodverfde erfgenaam van het Chinese rijk die tot taak heeft invulling te geven aan de heerschappij over tianxia, ofwel ‘alles onder de hemel’. Dit klassieke Chinese concept laat Dams regelmatig terugkomen, omdat het mede verklaart hoe China aankijkt tegen begrippen als hegemonie, grenzen, relaties en beschaving.
Kwetsbaarheid van macht
Xi’s vader valt in 1962 in ongenade. De jonge Xi verliest daarmee zijn privileges als Rode prins, wordt plots een zoon van een verrader genoemd en zal zijn vader jarenlang niet zien. Aanvankelijk blijft Xi in Beijing, waar hij naar een school voor ‘outcasts’ gaat. Wanneer de Culturele Revolutie losbarst wordt Xi’s moeder gedwongen publiekelijk haar zoon te verloochenen, terwijl Xi zijn vader tijdens een openbare zelfkritiek-bijeenkomst moet aanvallen. Xi’s halfzus zal, in een wanhoopspoging het geweld te ontvluchten, zichzelf ophangen.
Wanneer in 1968 wordt opgeroepen alle stadsjongeren naar het platteland te sturen, belandt de jonge Xi in een bergdorp in de buurt van Yan’an. Xi zou nuchter hebben gereageerd: “Iedereen in de trein huilde, behalve ik, als ik niet was vertrokken, weet ik niet of ik het overleefd zou hebben”. Na zeven keer geweigerd te zijn op grond van zijn familienaam, wordt Xi in 1974 lid van de CCP. Inmiddels is de grot waar hij negen jaar in ondergebracht werd een pelgrimsoord voor rood toerisme.
Ofschoon hij zijn middelbare school niet af kon maken, wordt Xi toch toegelaten tot de prestigieuze Tsinghua Universiteit. Gedurende zijn studie wordt hij ook lid van het Volksbevrijdingsleger. Met iedere stap die hij zet, illustreert Dams, prepareert Xi zijn toekomst – hij is ambitieus, doch voorzichtig. Geduldig, doch ondoorgrondelijk. De mandarijnenelite die onder Deng Xiaoping afstudeert aan deze universiteit zal voor een groot gedeelte het Centrale Comité van de CCP bevolken.
Pas na de dood van Mao Zedong wordt Xi’s vader gerehabiliteerd. Xi sr. hervindt zijn positie als topbestuurder onder Deng Xiaoping en Xi jr. begint zijn lange weg omhoog naar de partijtop.
China’s grootheid en de vanzelfsprekende terugkeer naar de top
Het boek leest gretig weg omdat er zoveel verschillende niveaus aan informatiestromen voorbijkomen. Op macroniveau worden concepten die specifiek voor China gelden uitgelegd, van tianxia tot verschillende politieke campagnes. Op microniveau is het boek doorspekt met allerlei kleine weetjes over Xi, zoals zijn stukgelopen eerste huwelijk, dat hij geen gelegenheid voorbij laat gaan om te laten weten welke Russische auteurs hij gelezen heeft en het ‘onschadelijk’ maken van zijn rivaal Bo Xilai.
Dams toont hoe het karakter van Xi tezamen met zijn achtergrond hem in staat heeft gesteld het pad naar de top af te leggen. De larger than life gebeurtenissen die het Chinese DNA gevormd hebben, zijn leidend in de manier waarop Xi het Chinese rijk terugbrengt naar de positie in de wereld waar het meent recht op te hebben. En dat is bovenaan de wereld-pikorde.
Macht van de markt vs. macht van de Partij
Een sterk hoofdstuk is waar Dams illustreert hoe de Chinese markt de macht van de partij moet dienen, en niet andersom. Men mag rijk worden, ook partijleden, maar zodra die de macht van de partij doen uithollen, is het over en uit. Xi’s rigoureuze anti-corruptiecampagne kan niemand ontgaan zijn.
Op het wereldtoneel speelt Xi steeds minder het spel van internationaal geaccepteerde (lees: westerse) regels, en maakt steeds vaker eigen afspraken met landen. Zelfs Taiwan wordt met verschillende charmeoffensieven ontregeld met het oogmerk het eiland weer onder de vleugels van moeder te brengen.
Kantelende wereldorde
Er zijn wel enkele slordigheden in het boek gekropen. Zo staan enkele jaartallen verkeerd genoteerd: Mao Zedong overleed niet in 1974 (blz 14) en ook niet in 1977 (blz 81) maar in 1976, en het einde van het keizerrijk wordt doorgaans geduid als 1911 en niet in 1912 (blz 24). Bovendien is de uitleg over het sociaal kredietsysteem iets te kort door de bocht neergezet.
Maar, in een periode waarin iedereen zich afvraagt ‘wat moeten we met China?’ en de Nederlandse overheid bezig is met het opstellen van een China strategie, had dit boek op geen beter moment kunnen verschijnen. Een must voor China-kenners én leken die geïnteresseerd zijn in een kantelende wereldorde.
De Nieuwe Keizer, Ties Dams, Uitgeverij Prometheus november 2018, hardcover € 21,99, e-book € 11,99, ISBN 9789044636680.
Tijdens het Guanxi China Café op 14 februari 2019 zal voorzitter van Guanxi, Lilian Kranenburg, Ties Dams in een interview bevragen over zijn boek. Klik hier om je te registeren voor deze bijeenkomst.
In een interview plaatste hij de oprichting van de CCP in 1919 en voegde er als weetje aan toe dat dit geen toeval was omdat het getal 9 heel belangrijk is in de Chinese cultuur.