De machtigste man van China vijf jaar later

Het verhaal van Xi Jinping in een veranderde context

In 2018 verscheen het boek van Dams onder de titel ‘De nieuwe keizer’. De focus van dit boek door de jonge deskundige Ties Dams legde de nadruk op de persoon van Xi, zijn biografie en relaties binnen netwerken van de macht. Daarbij lag de nadruk op het ‘verhaal’ of ‘narratief’ dat de nieuwe leider ontwikkelde over de toekomst en het verleden van China binnen de wereldorde en de rol van de partij. Minder ging het over de economische ontwikkeling en het economisch beleid, de feitelijke ontwikkeling van de internationale relaties van China en de realiteit van de technologische ontwikkeling. Het boek van Dams ging vooral over het spel van de macht binnen de elite van de partij, over de rollen die de ‘acteurs’ daarin vervulden en de verhalen waarmee ze de zich ontwikkelende werkelijkheid vormgaven. Je zou ook van de ‘choreografie van de macht’ kunnen spreken.

Van dit boek is nu een tweede, gedeeltelijk aangepaste en aangevulde versie verschenen. Deze nieuwe uitgave lijkt gerechtvaardigd door de veranderde context. Het verhaal van 2018 speelde zich af terwijl Donald Trump de confrontatie met China zocht op het terrein van de handel. Het boek van 2023 verschijnt een jaar nadat de oorlog in Oekraïne en de reactie van de VS onder Biden tot een toenemende confrontatie tussen machtsblokken hebben geleid. Xi is de leider van een land dat in deze wereld van geopolitieke spanningen een eigen rol wil spelen.

Voor Dams is het juist nu belangrijk dat we ons on China en Xi verdiepen, terwijl dit in tijden van conflict juist steeds moeilijker wordt. Hij ziet de vernieuwde uitgave van zijn boek als een bijdrage aan dit noodzakelijke begrip van een land dat steeds meer een tegenstander is geworden.

De kern: de wordingsgeschiedenis van de nieuwe keizer

Het boek is in de publiciteit hier en daar aangekondigd als een nieuw boek door de auteur van ‘De nieuwe keizer’. Dat is niet correct. De kern van het boek is immers niet veranderd. Die bestaat nog steeds uit een aantal hoofdstukken (hoofdstuk 1 t/m 7), waarin Dams de wordingsgeschiedenis van deze nieuwe keizer beschreef. Dat verhaal loopt van het eind van de keizertijd (1912) tot aan honderd jaar later (2012), het jaar waarin Xi Jinping tot partijleider benoemd werd. Dams loopt met zevenmijlslaarzen door deze honderdjarige geschiedenis heen; hij schenkt aandacht aan de historische feiten en verhalen die hij voor het begrijpen van Xi als machtigste man van China nu van belang vindt. Voor de inhoud van deze hoofdstukken verwijs ik graag naar de gedetailleerde bespreking door Lilian Kranenburg.

Het bewind van Xi: twee termijnen en onbepaalde verlenging

Inmiddels heeft Xi Jinping er twee termijnen van zijn presidentschap opzitten. Tevens is besloten dat de bestaande beperking van twee termijnen is opgeheven. Vanuit dat perspectief heeft Dams zijn boek herschreven. Anders dan in het boek van 2018, waarin de laatste hoofdtukken thematisch waren, heeft de auteur nu voor een duidelijke chronologische ordening gekozen.

Hoofdstuk 8 gaat over zijn eerste termijn en bevat veel wat ook in de vorige uitgave te lezen was. Hoofdstuk 9 gaat over de tweede termijn tot aan 2022, met een nadruk op hoe Xi omgaat met tegenstanders, niet alleen in China maar ook in de internationale arena. Het China dat afwacht en zijn krachten spaart, lijkt voorbij. Confrontatie domineert het verhaal, bijvoorbeeld ten opzichte van Hong Kong en Taiwan. De Coronacrisis komt aan de orde, maar de plotselinge wending van het beleid en de acceptatie van de verspreiding van de omegavariant van het virus, die elementen zijn nog niet in dit boek verwerkt.

Voor wie in de ontwikkelingen na 2017 geïnteresseerd is, maar het oude boek al wel gelezen heeft, kan het laatste hoofdstuk een interessant beeld bieden van de ontwikkeling van Xi als leider die de confrontatie zoekt, nadat hij in de vorige periode zijn machtsbasis had geconsolideerd.

Van echt nieuwe gezichtspunten of inzichten lijkt in de nieuwe uitgave geen sprake. Expliciet geeft Dams aan dat nieuwe internationale publicaties over Xi hem geen enkele aanleiding geven om zijn interpretatie van het verhaal te herzien (pag.15). De auteur gelooft duidelijk in zijn eigen verhaal.

Voor wie is dit boek?

Wie een goed leesbaar en spannend verhaal zoekt over Xi Jinping, de manier waarop hij aan de macht kwam, hij deze macht bestendigde en gebruikte in zijn realisatie van zijn toekomstbeeld van China, blijft dit boek zeker een aanrader. Want schrijven kan Dams. Wel kun je je afvragen of de samenvatting van honderd jaar geschiedenis in ongeveer 120 pagina’s wel een begrijpelijk beeld oplevert voor wie in deze geschiedenis nog niet goed thuis is. En simplificeert de auteur de complexe geschiedenis niet onnodig?

De invalshoek van Dams, die ik zou samenvatten als ‘leider, machtsspel en verhaal’, is selectief. Er zijn andere manieren om naar de ontwikkeling van China te kijken, waarbij de auteur de beperkingen van zijn optiek niet expliciteert. De focus op de leider en zijn directe entourage kan afleiden van macro-economische en sociaal-culturele ontwikkelingen die er evenzeer toe doen, bijvoorbeeld. De nadruk op verhalen (‘narratieven’) van Dams kan ten koste gaan van aandacht voor harde feiten en cijfers.

Ties Dams schrijft levendig en beeldend. Dat kan aantrekkelijk zijn voor de lezer. Daarbij kleurt de auteur zelf echter door zijn taalgebruik veel in met eigen interpretaties. Voor de meer afstandelijke lezer die liever zelf betekenis geeft aan feiten, zou een wat kalere en drogere opsomming van feiten aantrekkelijker kunnen zijn.