Rake observaties over cultuurverschillen in Mirror

In het kort: Een prachtig vormgegeven boek over cultuurverschillen tussen Oost en West. Door de bijzondere bindwijze valt het mooi open en door het grote formaat is het geschikt als een soort ‘koffietafelboek’. Gasten pakken het graag op om erin bladeren.

Sinologe Jeanne Boden schreef de teksten en grafisch vormgeefster Sanny Winters voorzag die van aansprekende illustraties. De titel ‘Mirror’ (de teksten zijn Engelstalig) zegt het al: het boek spiegelt percepties uit het Oosten en het Westen en probeert op die manier vragen te beantwoorden als: Wat is beschaving? Wat is cultuur? Wat is identiteit?

Plato en Zhuangzi

Het Griekse denken wordt naast het Confucianistische en Taoïstische denken geplaatst. Het verhaal van Plato’s grot staat naast de vlinderdroom van Zhuangzi en verheldert daarmee de verschillen tussen dualistisch denken en holistisch denken. Door veel illustraties te bieden en weinig teksten, lijkt het boek licht verteerbaar, je kunt het als het ware verorberen in hapklare brokjes. Toch is de inhoud allesbehalve oppervlakkig. Jeanne Boden heeft decennia van China kennis en reflectie samengebracht in de teksten. Dat maakt het de moeite waard om het boek niet in één ruk uit te lezen, maar om het steeds opnieuw ter hand te nemen en zelf te reflecteren over cultuurverschillen tussen Oost en West.

De illustraties – steeds in paren van oost en west – zijn prachtig vormgegeven. Ze doen denken aan het boekje East meets West, met pictogrammen van Yang Liu. Al jaren zie ik die pictogrammen terugkomen bij presentaties en ik gebruik ze zelf ook in trainingen. Visuele hulpmiddelen blijken goed te werken in het uitleggen van cultuurverschillen en ook ‘Mirror’ is uitermate geschikt om mensen aan het denken te zetten over cultuur en identiteit. De illustraties van Sanny Winters ogen helder en sober, ze heeft de culturele eigenaardigheden heel knap tot hun essentie teruggebracht.

Vrijheid of bescherming

Mijn favoriete tegenstelling in het boek zijn die tussen ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’ versus ‘bescherming en hiërarchie’, met een zeer treffende tekening. Ook in de presentaties en workshops die ik geef is dit een thema dat ik altijd aansnijd. Vormt individuele vrijheid het hoogste goed of waardeer je juist de bescherming en veiligheid die een collectief kan bieden? Zonder oordeel gepresenteerd, biedt deze tegenstelling veel voer voor discussie, al helemaal als je daar de begrippen als rechten en plichten bij betrekt.

Een andere favoriet is de frictie tussen het zwart-witte denken in het westen, waarbij zaken goed of fout zijn, versus het yin-yang denken, waarbij zwart en wit onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en zelfs elkaars kern vormen. Het overbekende yin-yang symbool, confronterend naast een scherp zwart-wit vlak geplaatst, blijkt zo toch weer een eyeopener. De contrasterende plaatjes vormen een mooie illustratie van geloof in absolute versus relatieve waarheden.

Er is dus veel te genieten in dit boek. Toch heb ik een paar kanttekeningen. Sommige tegenstellingen komen wat oppervlakkig over (muur of prikkeldraad, liefde, rijst of patat), andere zijn voor mij niet helemaal begrijpelijk. Maar het is de vraag of laatste een probleem is als je ambitie is om tot nadenken aan te zetten. De aanwezigheid van Chinese karakters op bijna iedere pagina is opvallend in een boek dat een bredere focus heeft op Oost en leidt mij eerlijk gezegd wat af, misschien juist omdat ik Chinees kan lezen.

“You look into the mirror and see me. Only by looking at myself can you see yourself.”
“I look into the mirror and see you. Only by seeing you can I recognize myself.”

Door in de spiegel te kijken die Boden en Winters ons voorhouden, leren we patronen herkennen, patronen die altijd flexibel en fluïde zijn. Het is mooi dat zij ons naar cultuurverschillen laten kijken zonder daar onmiddellijk oordelen aan te verbinden. Daarmee maken ze de weg vrij om niet alleen meer over de ander te leren, maar net zo goed over onszelf. Een prachtig geschenk dus, voor jezelf of voor een ander.