Slechts weinig mensen in Nederland zullen ooit van Sanmao hebben gehoord. In China en Taiwan is zij echter heel bekend. Zelfs meer dan twintig jaar na haar zelfgekozen dood in 1991 worden haar verhalen nog altijd gretig gelezen en is zij een inspiratie voor Chinese reizigers. Met haar vrije, onafhankelijke geest en avontuurlijke instelling is Sanmao ook een rolmodel voor veel Chinese vrouwen.

Gelukkig kunnen wij nu ook kennis maken met Sanmao, want bij uitgeverij Atlas Contact verscheen eind 2019 haar boek Berichten uit de Sahara, schitterend vertaald uit het Chinees door Annelous Stiggelbout.

Van Chongqing via Taiwan naar de Spaanse Sahara

Sanmao is het pseudoniem van Chen Ping. Zij werd in 1943 geboren in de Chinese stad Chongqing (provincie Sichuan). In 1948, ten tijde van de burgeroorlog tussen de communisten en de nationalisten, verhuizen haar ouders naar Taiwan. Chen Ping was toen zes jaar. Al heel vroeg in haar leven geeft ze blijk van een eigenzinnige geest en op haar 27e begint ze te reizen. Ze gaat naar Spanje, Duitsland en de Verenigde Staten en keert dan terug naar Taiwan waar zij enige tijd Duitse les en filosofie onderwijst, en zich verlooft met een Duitse man. Als deze tot haar grote verdriet plotseling overlijdt gaat ze opnieuw naar Spanje. Hier ontmoet ze José, die in 1973 met haar meegaat naar de Spaanse Sahara en met wie ze in datzelfde jaar trouwt.

Berichten uit de Sahara bestaat uit een verzameling van 21 korte verhalen waarin Sanmao schrijft over de jaren (1973-1975) dat zij en José in El Aaiún wonen, de hoofdstad van wat toen nog de Spaanse Sahara heette. Ze maakt de nadagen van de Spaanse koloniale overheersing van het gebied mee. Terwijl José werkt bij een fosfaatmijn, maakt Sanmao er het beste van in hun kleine huis in het Begrafeniskwartier, wonend tussen de lokale Sahrawi, ver van de geneugtes van het centrum van het stadje. Ze vertelt over haar ontmoetingen met haar buurtgenoten, het decadente bestaan van de Spaanse expats waar zij nadrukkelijk niet bij hoort en de trips die ze maken door de woestijn. Al die losse verhalen worden geleidelijk één, en zo word je meegenomen in het leven van Sanmao en José in het kleine woestijnstadje.

Vindingrijke meester-verteller

Meester-verhalenverteller, zo noemt Sanmao’s jongere broer haar in het nawoord bij dit boek. En dat is precies wat ze is. In haar verhalen komen de Sahara en diens inwoners tot leven. In haar pogingen de cultuur en maatschappij van de Sahrawi te doorgronden, ontwikkelen zich de mooiste avonturen. Ze banjert als het ware door die voor haar exotische maatschappij heen, wars van enig ongemak en altijd met de blik van de nieuwsgierige buitenstaander, en wordt zo door schade en schande wijs.

Tijdens het lezen betrapte ik mezelf regelmatig erop dat ik zat te glimlachen. Sanmao is enorm vindingrijk en grappig: ze vult gaatjes in de tanden van haar buren met nagellak, geneest een geit met een fles wijn, maakt een comfortabele bank van de planken van een paar doodskisten en is dolblij wanneer ze als huwelijkscadeau een dromedarisschedel van José krijgt.

Heel soms komt haar Chinese achtergrond naar voren in de verhalen. Dan verwijst ze bijvoorbeeld naar historische Chinese romans, of ze omschrijft zichzelf net iets te nederig. Dat doet een beetje afbreuk aan de verhalen: het haalt de vaart eruit en leest moeilijk. Gelukkig maar dat ze dat niet heel vaak doet. Vaker is ze gewoon lekker theatraal, schrijft ze met veel gevoel voor drama en neemt ze José, zichzelf en haar omgeving op de hak.

Eindelijk ook in het Nederlands

Dan nadert geleidelijk het einde van hun verblijf in de Spaanse Sahara. Er is politieke onrust, bomaanslagen schrikken het stadje op en het wordt te gevaarlijk om te blijven als buitenlander. Terwijl de tijd verglijdt tijdens een gloeiendhete zomer wordt het steeds duidelijker dat er grote veranderingen op stapel staan. Terwijl het Marokkaanse leger oprukt, verlaten ze in 1975 hun geliefde Sahara voorgoed.

Ze schrijft het boek in 1976, net na hun vertrek uit de Spaanse Sahara. De Chineestalige versie werd meteen een bestseller, en kende vele herdrukken. In Taiwan had zij een ware sterrenstatus en wereldwijd zijn er 1,5 miljoen exemplaren verkocht. Pas meer dan veertig jaar later is het boek dus nu ook in het Nederlands vertaald. En hoewel het bepaald geen nieuw boek is, doet het nergens oubollig of verouderd aan. Integendeel, het sprankelt van de humor, frisheid en vrijheid, en in al haar verhalen sijpelt haar liefde voor de woestijn en zijn inwoners door. Een aanrader dus!

Berichten uit de Sahara, Sanmao, Atlas Contact oktober 2019, vertaald door Annelous Stiggelbout, e-book €4,99, paperback €24,99, ISBN 9789025458546.