Boeken over China verschijnen aan de lopende band. Het land is volgens velen immers hard op weg de superpower van deze eeuw te worden, en de plaats van de Verenigde Staten in te nemen. Niemand kan meer om China heen. Onnoemelijk veel producten die we dagelijks nodig hebben, laten we in dat land maken. Het zo vergaarde kapitaal zet de staat onder leiding van Xi Jinping in om steeds meer de baas in de wereld te spelen, bijvoorbeeld door middel van een nieuwe zijderoute.

Kort geleden publiceerde Jonathan Fenby (77) een nieuwe editie van zijn boek over de geschiedenis van China – met name die van de laatste twee eeuwen. Alleen al de titel is opvallend. Nogal wat publicaties behandelen de ‘opkomst en ondergang’ van een stroming of persoon. Het boek van de Britse auteur daarentegen, gaat over de ‘fall and rise’ van het land met vandaag bijna anderhalf miljard inwoners.

Journalistieke benadering van de geschiedenis

Auteur Jonathan Fenby

Op de omslag liet Fenby afdrukken dat China de machtigste staat op aarde gaat worden. Hoe snel die ontwikkelingen gaan, is ook aan hem niet voorbij gegaan. Nog in 2016 liet de journalist een boek verschijnen over het land met daarin een hoofdstuk getiteld “China will not dominate the 21st century”. Een paar jaar later houdt hij er blijkbaar een tegenovergestelde mening op na.

Fenby is geen historicus. Mede daardoor is zijn boek op een andere manier geschreven dan zoals geschiedkundigen dat in onze tijd meestal doen. In een overzichtswerk zetten ze meestal vooral de grote lijnen neer, besteden aandacht aan grote verbanden en leggen zich beperkingen op met het aandragen van feiten en incidenten. Daardoor wordt vaak de indruk gewekt dat allerlei belangrijke gebeurtenissen welhaast ‘onvermijdelijk’ waren.

Fenby, journalist, concentreerde zich juist op wat er op bepaalde momenten gebeurde. Door die aanpak leest zijn boek lekker weg, en komt nog eens goed naar voren hoe groot de rol van het toeval is. Achteraf kun je de ontwikkelingen mooi op een rijtje zetten, maar in werkelijkheid was het zo duidelijk niet. Als je Fenby’s boek goed wilt lezen, is het wel van belang een overzicht van de Chinese geschiedenis in je hoofd te hebben.

De Chinese geschiedenis in een notendop

Eeuwenlang was het Chinese keizerrijk oppermachtig, in elk geval in Azië. Hoe machtig, daar wisten de mensen in het westen niet veel van. Om er te komen was je zeer lang onderweg. China beschouwde zich als het midden van alles wat je maar bedenken kon. De keizer zou zelf het midden van het midden zijn. Zo lang hij dat maar kon aantonen mocht hij de macht uitoefenen.

Toen Europese ‘ontdekkingsreizigers’ in de zestiende eeuw de wijde wereld introkken, slaagden ze er betrekkelijk snel in op veel plekken van de aarde dominant aanwezig te zijn. Maar niet in China. De keizer en zijn onderdanen hadden de ‘westerse barbaren’ helemaal niet nodig.

De Europeanen waren al blij als ze het land mochten betreden. Pas in de loop van de negentiende eeuw wisten ze zich met moderne vuurwapens binnen te vechten. Met name de Britten wilden met hun producten, waaronder het verslavende opium, handel drijven. Daarmee ondermijnden ze de bestaande orde. Peking had geen antwoord op de ontwikkelingen. De centrale regering had bovendien onvoldoende grip om de uitdijende bevolking in het gareel te houden.

In zijn boek noemde Fenby het land dan ook ‘the sick man of Asia‘. In China zelf wordt gesproken over de ‘eeuw van vernedering’. China was tientallen jaren niet meer in staat een eigen, centrale koers te bepalen. Het keizerrijk kwam ten val. Warlords, sterke rücksichtloze mannen, namen de macht over. Na de Tweede Wereldoorlog wisten de communisten aan het roer te komen, hetgeen nog steeds het geval is. Sinds die tijd wordt de koers in het politbureau bepaald. Mao Zedong, de grote roerganger, bracht met zijn experimenten als de grote sprong voorwaarts en de culturele revolutie totale chaos. De ommekeer kwam pas op gang door de slimme Deng Xiaoping, die het gezond verstand weer een kans gaf.

Alles wat je moet weten over China in 800 pagina’s

Zoals gezegd, het boek van Fenby staat boordevol boeiende feiten. En dat over de geschiedenis van een land dat in het middelpunt van de belangstelling staat. Waarschijnlijk daarom heeft de uitgever besloten het boek uit 2008 in een derde editie op de markt te brengen. Op de omslag voorop is ter aanbeveling afgedrukt: “Everything you need to know about one of the world’s fastest-growing superpowers”.

Sinds 2008 heeft de tijd echter niet stil gestaan, zeker niet wat de revolutionaire ontwikkelingen in China betreft. De vraag is dan ook hoe up-to-date het boek nog is. In de indrukwekkende literatuurlijst achter in het bijna 800 pagina’s tellende boek zijn geen publicaties van na de eerste druk te vinden. En ook de introductie lijkt niet meer dan een aanpassing te zijn van een tekst die eertijds geschreven werd. Dat doet er echter niets aan af dat het een boek is waar je mijns inziens veel leesplezier aan kunt beleven.

The Penguin history of modern China, the fall and rise of a great power – 1850 to the present, Jonathan Fenby, Penguin Books 2019 (3e editie), e-book €12,99, paperback €18,99, ISBN 9780141988450.