Het gaat maar door. Voortdurend zijn er berichten van pro-democratie leiders, wetenschappers, journalisten en juristen die worden opgepakt, of ontslagen, uit hun positie ontheven.

Hoe kan het gebeuren dat de stad die ik kende, waar ik vijf jaar gewoond heb en waar ik van ben gaan houden, niet meer bestaat? Hoe heeft het zover kunnen komen en wat betekent dat, voor de regio en voor de rest van de wereld?

Democratie

De laatste keer dat ik in Hongkong was, was november 2018. Het waren spannende dagen want er waren verkiezingen, op 24 november, voor wat we stadsdeelraden zouden kunnen noemen. De eerste persoon met wie ik een afspraak had was Benny Tai, hoogleraar rechten – toen nog – aan de Universiteit van Hongkong, democratie-activist en oprichter van de ‘Occupy Hongkong’ beweging. In de vijf jaar dat ik in Hongkong woonde hebben we vele gesprekken gevoerd over democratie, onder andere het belang democratie anders te organiseren, veel meer vanuit netwerken dan top down. Tijdens dat gesprek vertelde hij mij dat hij in aanloop naar deze verkiezingen inderdaad dergelijke netwerken had op weten te bouwen. “Het gaat erom dat mensen weer zeggenschap krijgen over hun leven, dat is de kracht van democratie”. Zijn boodschap sloeg kennelijk goed aan: de uitslag van de verkiezingen was een verpletterende overwinning van het pro-democratie kamp.

Olie op het vuur van de toch al getergde autoriteiten en natuurlijk van het bestuur in Beijing. Want het leidende principe in de verhouding tussen China en Hongkong sinds de teruggave van de stad door de Britten aan de Chinezen. “Eén land, twee systemen” wordt in Beijing vooral geduid vanuit het principe dat er één land is, terwijl Hongkong toch heel graag de nadruk wilde leggen op die twee systemen…

En men was al zo getergd: het hele jaar 2019 waren er massale protesten, eerst tegen de invoering van een uitleveringsverdrag dat berechting naar China mogelijk zou moeten maken en dus ook tegen de steeds duidelijker invloed van China in de stad, maar er was meer. Een algemeen ongenoegen over het bestuur dat haar oren meer naar China dan naar de eigen bevolking liet hangen, met als gevolg weinig banen, hoge prijzen voor woningen, zaken die met name op jongeren van invloed zijn. Geen wonder dus, dat men massaal de straat op ging.

De situatie werd steeds grimmiger, er werd geweld gebruikt, studenten bezetten universiteiten, het was chaos. De vraag die vaak gesteld werd was: Wat gaat China doen? Het kan toch niet dat Beijing dit accepteert? Rollen ze straks met tanks door de straten van Hongkong, krijgen een herhaling van de gebeurtenissen van 4 juni 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede?

Nationale veiligheidswet

Niets van dat al. Het antwoord van Beijing was de Nationale Veiligheidswet die op de symbolische dag van 1 juli, de dag van de overdracht in 1997, in 2020 zou worden ingevoerd. Deze wet stelt staatsondermijnende activiteiten strafbaar en daaronder verstaat men alle activiteiten die te duiden zijn als gericht op afscheiding, opruiing, terrorisme en buitenlandse inmenging. Iedereen die protesteert of zelfs maar een kritisch geluid laat horen, is sindsdien strafbaar.

Verkiezingen hebben niet meer plaatsgevonden: in september 2020 waren er verkiezingen voor de Legco, het lokale parlement, gepland, maar die zijn voor minstens een jaar uitgesteld.

De stad die op cultureel, financieel en zakelijk gebied het scharnierpunt was tussen oost en west is (mond)dood gemaakt.  Democratische gekozen volksvertegenwoordigers zijn veroordeeld, eind vorig jaar zijn twaalf jonge mensen die per boot wilden vluchten naar Taiwan opgepakt en in een Chinese cel beland. En deze week zijn een groep van maar liefst vijftig prominente oppositieleden en een Noord-Amerikaanse jurist opgepakt.

Het parlement, de Legco bestaat inmiddels alleen nog maar uit mensen die Beijing steunen. Voor de mensen in Hongkong betekent dit het einde van vrijheid van meningsuiting en het einde van een transparante rechtspraak. Veel van mijn kennissen en studenten willen weg en proberen elders een toekomst op te bouwen.

De staatsgreep is geslaagd.

Volgende stap

Ondertussen kijkt de wereld toe. Wat er gebeurt is schokkend, maar zou niet verrassend moeten zijn. Evenmin wat er in China zelf gebeurt, bijvoorbeeld met de Oeigoeren, of met andere (religieuze) minderheden.

China is heel transparant over wat haar ambities zijn: weer een centrale plek innemen in de wereld; de plek die het land toekomt gezien haar omvang, volume, economische macht en toppositie wat technologische ontwikkelingen betreft. Daarbij hoort militaire, economische en politieke expansie en die is volop en openlijk gaande.

Wat er in Hongkong gebeurt laat glashelder zien dat China niet gestopt wordt en dus ongestoord haar gang kan gaan. Er was wel wat gesputter, bijvoorbeeld vanuit het Verenigd Koninkrijk en uit het Europese parlement, en er kwamen wat sancties uit de VS, maar er is intussen ook een handelsakkoord gesloten met de EU.

Het is een duidelijk signaal voor China: de wereld staat erbij en kijkt ernaar. De vraag is nu: wat wordt de volgende stap die China, immers het land in het midden, zal zetten?