Modern China in een klein boekje

Over het ontstaan van het moderne China en de ontwikkeling van dit land in de laatste decennia zijn boekenkasten volgeschreven door wetenschappers, journalisten en politiek geëngageerde publicisten. Hieraan heeft de Britse Chinadeskundige Kerry Brown, die eerder al twintig boeken over het land op zijn naam had staan, een klein boekje toegevoegd.

China behelst minder dan 200 pagina’s in een klein formaat, dat een beeld geeft van de ontwikkeling van China van het eind van de Qing-dynastie tot aan de ‘Chinese droom’ van Xi Jinping (de toestand in het voorjaar van 2020). Dit doet het boek in acht korte hoofdstukken, waarvan het eerste de situatie tussen het einde van Qing-dynastie en het begin van de Volksrepubliek betreft, er drie over de periode van Mao Zedong gaan en de overige steeds een leider na Mao behandelen: Deng Xiaoping, Jiang Zemin, Hu Jintao en Xi Jinping.

Dit boekje, dat op zichzelf al een stoutmoedige samenvatting is van een complex stuk geschiedenis, ga ik hier natuurlijk niet samenvatten. Ik beperk me tot een aantal opmerkingen over de aard van het boek en over de vraag wie het zou moeten lezen.

Modern, welvarend en gerespecteerd China

Auteur Kerry Brown

De rode draad in het verhaal van Brown is de doorlopende worsteling van China sinds het eind van de keizertijd met de moderniteit. Hoe kon het een modern en welvarend land worden en daarbij het zelfrespect terugvinden? Deze vraag is een constante, terwijl de antwoorden van de vijf behandelde leiders veranderden. Een constante is ook het nationalisme. Het herwinnen van de nationale trots was een kernelement van Mao’s politiek en bleef belangrijk, ook versterkt door een verhaal waarin China als slachtoffer van buitenlandse vernedering figureerde.

Een doorlopende lijn dus in het verhaal van Brown, die eigenlijk alleen een breukpunt ziet na Mao, toen Deng Xiaoping met zijn pragmatisme de materiële basis van de ontwikkeling van China centraal stelde als voorwaarde voor het realiseren van alle andere doelstellingen. De stijlverschillen tussen de verschillende leiders na Mao komen goed uit de verf in het boekje, zoals tussen de kleurloze Hu en de uitdrukkelijk aanwezige Xi. De continuïteit van het beleid staat echter op de voorgrond: het pragmatisme, de onaantastbaarheid van de macht van de partij en doelen die middelen rechtvaardigen. Ideologie (met name het marxisme) speelt in het verhaal geen grote rol, behalve als een rechtvaardiging die niet echt leeft. Marxisme is geen rode draad voor Brown, wel de macht van de Partij.

Dat ook de markt in dienst staat van de Partij en dat een markteconomie in China niet leidt tot een liberale (meer-partijen-) democratie – deze gedachte heeft lang in het Westen bestaan – komt duidelijk naar voren. Aan de andere kant wordt het Chinese politieke systeem, dat in termen van zijn eigen doelstellingen (met name het creëren van welvaart) heel succesvol is geweest, niet als onproblematisch gepresenteerd. De interne tegenstellingen die het systeem zelf oproept, komen ruimschoots aan de orde: de ‘harmonieuze samenleving’ van Hu bleek vol conflict te zitten en ‘Chinese droom’ van Xi geldt niet voor iedereen. Dit registreert Brown, maar hij ontpopt zich niet als criticus van China. Evenmin wil hij spreekbuis zijn van propagandistische officiële verhalen over China. Die relativeert hij steeds.

Een elegant boekje, voor wie?

Ook voor wie het nodige van China weet, is dit boek een genot om te lezen. Het is geschreven door iemand die kennelijk zo ver boven zijn onderwerp staat, dat hij er eenvoudig over kan schrijven. Daarbij schrijft hij ook nog aantrekkelijk in een soepel Engels dat je bij academici vaak mist. Knap is ook dat hij niet alleen een kale samenvatting van de hoofdlijnen van de geschiedenis biedt, maar ondanks de beknoptheid van zijn tekst ruimte vindt voor kleine anekdotes en citaten waarmee de tekst tot leven komt.

Als eerste inleiding op de moderne geschiedenis van China zou dit boek zeker aan te raden zijn, al zal het dan zeker vragen oproepen die binnen het kader van de tekst niet worden beantwoord. Gelukkig bevat het boek een uitgebreide lijst van publicaties als aanbevolen leesstof. Voor wie al meer vertrouwd is met de ontwikkeling van het moderne China, kan het boek een nuttige ordening geven van bestaande kennis. En juist door de neutrale insteek van het boek (analyse, geen beoordeling) kan het helpen om meer ‘partijdige’ weergaven van de geschiedenis door het regime zelf en door critici van het regime te plaatsen.

China, Kerry Brown, Polity Press juli 2020, paperback €15,99 ISBN: 978-1-5095-4148-5.